Vrijwilligerswerk gedijt het beste zonder sturing of inmenging van de lokale overheid. Zelfstandigheid en kleinschaligheid zijn over het algemeen de succesfactoren achter de inzet van inwoners voor de goede zaak of het algemeen belang.

Die waarschuwing staat in een verkenning naar de betrokkenheid van vrijwilligers in vijf Nederlandse gemeenten, uitgevoerd door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), die woensdag verschijnt.

Het onderzoek is uitgevoerd in verband met de door de regering voorgestane participatiesamenleving, waarin burgers meer initiatieven moeten nemen en de overheid op sommige beleidsterreinen terugtreedt.

Burgers zijn blijkens het onderzoek wel vatbaar voor persoonlijk contact met en waardering van de gemeente. Ook aandacht in de lokale media wordt op hoge prijs gesteld, zo blijkt uit onderzoeken in de vijf gemeenten Zeist, Emmen, Peel en Maas (bij Venlo), Berkelland (Achterhoek) en Schouwen-Duiveland. Dit zijn volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken ‘koplopers’ op het gebied van vrijwilligerswerk.

Twee op de vijf Nederlanders doen vrijwilligerswerk. Ze zijn daar volgens de inventarisatie gemiddeld een klein uur per week mee bezig. Die betrokkenheid schommelt nauwelijks en verkeert al tientallen jaren op hetzelfde niveau. Vooral mensen van middelbare leeftijd, hogere inkomens, hogeropgeleiden, autochtonen en kerkgangers participeren vaker dan gemiddeld.

Kerk of vakbond zijn minder dan vroeger invloedrijk in het vrijwilligerswerk, maar wel bestaan meer informele banden tussen groepen inwoners. Meer dan de helft van de bevolking in de vijf onderzochte gemeenten houdt zich afzijdig van lokale activiteiten, zoals groenonderhoud, buurttoezicht of werk in gemeenschapshuizen.

Inwoners van gemeenten menen dat hun inbreng het gemeentelijk beleid zou kunnen verbeteren. Weinig inwoners hebben echter het gevoel dat hun gemeente de burgerparticipatie probeert te bevorderen of dat naar hen geluisterd wordt.