De regeringsleiders van de huidige en in 2004 toe te treden lidstaten begonnen vrijdagmorgen in Brussel aan een tweedaags beraad, met kans op verlenging. De Italiaanse premier Berlusconi, die tot eind december het voorzitterschap van de Unie bekleedt, sprak donderdag van „de belangrijkste top uit de geschiedenis van de EU.”

Inzet is het tot stand brengen van een nieuw verdrag, dat zal gaan fungeren als gemeenschappelijke constitutie. Het moet een opsomming bevatten van de waarden en de spelregels die het verenigd Europa na de uitbreiding tot 25 leden hanteert. De opvattingen en de wensen van de partijen lopen sterk uiteen, waardoor er grote twijfel heerst of het zal lukken in het overleg de vereiste unanimiteit te realiseren.

Berlusconi verklaarde aan de vooravond van het verbale gevecht met zijn collega’s: „Als we erin slagen een deal te bereiken, zal dat een mirakel zijn. Maar soms gebeuren er mirakels.” Verwacht wordt dat Italië een alomvattend compromisvoorstel gereed heeft, maar dat het dat pas op het laatste ogenblik aan de partners zal presenteren. Die verkeren dan min of meer in de positie dat zij het alleen kunnen goedkeuren of afwijzen.

Duitsland en Groot-Brittannië zinspelen inmiddels openlijk op de mogelijkheid om de besluitvorming over de beoogde grondwet naar een later tijdstip te verschuiven. Zij zullen naar hun zeggen in ieder geval geen verwaterde tekst accepteren. Liever geen akkoord dan een slecht akkoord, verkondigen zij.

Voorzitter Prodi van de Europese Commissie denkt er net zo over. „Het hoeft niet per se nu. Als er uiteindelijk maar een bevredigend resultaat uit de bus rolt”, benadrukt hij. Uitstel zou betekenen dat Ierland, dat vanaf 1 januari het voorzitterschap bekleedt, in het voorjaar mag proberen de resterende obstakels alsnog uit de weg te ruimen.

De lastigste hobbel betreft de wijze waarop er straks beslissingen vallen in de vergaderingen van de EU-ministers. Spanje en Polen weigeren een voorstel te aanvaarden waarin de verschillen in bevolkingsomvang als basis dienen voor de verdeling van de macht tussen de landen. Voor de twee genoemde naties pakt dat systeem nadelig uit ten opzichte van de huidige praktijk.

Prodi heeft de regeringen in Madrid en Warschau in voor hem ongebruikelijk felle bewoordingen opgeroepen de nationale belangen terzijde te schuiven. Hij wil niet dat er een koehandel ontstaat waarbij de dwarsliggers op diverse terreinen compensatie krijgen om hen over de streep te trekken. Een gesprek tussen de Duitse bondskanselier Schröder en de Poolse president Kwasniewski leverde donderdag geen enkele toenadering op.

Nederland dringt vooral aan op bepalingen die waarborg bieden voor de naleving van de in het stabiliteitspact voorziene budgettaire discipline. Voorts eist het als voornaamste betaler aan de kas in Brussel handhaving van het vetorecht bij het vaststellen van de meerjarenbegroting van de EU. Het is alleen bereid daarvan af te stappen als er afspraken komen die de bijdragen van de lidstaten aan een maximum binden. Het beoordeelt de toezeggingen op beide punten tot dusver als onvoldoende.