De boodschap van dit boek kan in een paar punten worden samengevat. Ten eerste: samenlevingen waarin de burgerlijke vrijheden zijn gewaarborgd, zijn vitaal, creatief en economisch welvarend.

Ten tweede: die vrijheden zijn historisch geworteld in de geschiedenis van het Westen, in het bijzonder in het huwelijk tussen het christendom en de Angelsaksische verlichting.

Ten derde: de hoeksteen van die vrijheden is het recht op gewetensvrijheid, inclusief de vrijheid om uit te leven wat je gelooft.

Ten vierde: nergens op de wereld zijn deze vrijheden zo erkend en gewaarborgd als in de Verenigde Staten.

Ten vijfde: overal op de wereld wordt de gewetensvrijheid bedreigd. Dat gebeurt in islamitische landen door hen die streven naar een theocratisch bestel. Het gebeurt echter ook in westerse landen, inclusief Amerika, door ”secularisten”. Daarmee staan de toekomst van onze beschaving en de wereldvrede op het spel.

Ten zesde: meer dan ooit is het nu zaak om in alle landen te komen tot een krachtige onderstreping van het recht op gewetensvrijheid en op de inrichting van een publiek debat naar Amerikaans voorbeeld: een vrije uitwisseling van ideeën, hoe bizar ze ook zijn, zonder verbod of restrictie.

Citatenboek

Deze bekende Amerikaanse visie op een open samenleving kan, met wat illustraties en uitwerking, verteld worden in een artikel van vijf pagina’s. Guinness heeft er echter meer dan 200 pagina’s voor nodig. De extra ruimte gebruikt hij door zijn boodschap eindeloos te herhalen, doorgaans in precies dezelfde woorden. Daarnaast hanteert hij kwistig het Groot Citatenboek, zodat we aan het eind van het boek kennis hebben gemaakt met letterlijk iedereen die weleens iets te melden heeft gehad over gewetensvrijheid.

Maar helaas ontstijgt het boek nergens het niveau van een pamflet. Geen standpunt wordt uitgediept; geen voorbeeld wat uitgebreider besproken. Zo blijft het betoog steken in abstracties en algemeenheden.

Alleen over de Verenigde Staten wordt Guinness enigszins concreet. Over Europa heeft hij, afgezien van Engeland, weinig tot niets te melden en als hij er iets over zegt, klopt dat niet. Zo heeft België geen laïcistisch bestel en in Frankrijk is het laïcisme niet eeuwenoud, maar van 1905. Dat Nederland een grote gemeenschap van radicale moslims zou kennen, lijkt ook vooral afkomstig uit Amerikaanse conservatieve kranten die veel te veel afleiden uit de moord op Theo van Gogh.

Verminking

Het formaat van een boek zou gerechtvaardigd zijn als Guinness een bespreking had geboden van –om eens wat te noemen– de gevolgen van individualiseringsprocessen en migratie, de verschuiving van klassieke grondrechten naar consumptieve rechten, de verhouding tussen de rechten van individuen en die van groepen, of de verhouding tussen gewetensvrijheid en het uitoefenen van overtuigingen.

Maar we vinden in 240 pagina’s niets van dit alles. Zo verzekert Guinness dat het „natuurlijk” prima is dat westerse regeringen „genitale verminking” verbieden, zonder dat we zelfs maar een aanwijzing krijgen hoe dat dan zit met ritueel slachten of met jongensbesnijdenis – discussies die op het Europese continent steeds luider klinken.

Amerikaanse markt

Guinness’ boodschap doet al met al wat gedateerd aan en lijkt vooral bestemd voor de interne Amerikaanse markt. Het feit dat het boek is uitgegeven bij een christelijke Amerikaanse uitgever en zich tot niemand in het bijzonder lijkt te richten (afgezien van een vage groep „leiders”), versterkt het idee dat het hier gaat om een goedbedoelde preek voor eigen parochie.

Boekgegevens

The Global Public Square: Religious Freedom and the Making of a World Safe for Diversity, Os Guinness; IVP Books, Downers Grove, 2013; ISBN 978 0 8308 3767 0; 240 blz.; € 12,49.