De Woerdense historicus onderzocht 225 preken van Nederlandse predikanten uit de periode 1584-1795. In die preken worden een of meer van de stadhouders Willem van Oranje tot en met Willem V genoemd. Wieldraaijer onderzocht ook of er anders over de vrouwen van de stadhouders werd gesproken dan over de landsbestuurders zelf.

Tot nu toe had nog niemand systematisch onderzoek gedaan naar deze „waardevolle bronnen.” Dat komt volgens Wieldraaijer doordat veel historici de rol van religie in de samenleving van toen onderschatten. „Religie was echter een vast onderdeel van het leven, zelfs bij de patriotten eind achttiende eeuw. Het beeld leeft dat deze Fransgezinden ongelovige heidenen waren, maar dat is absoluut niet het geval.”

Rond belangrijke gebeurtenissen in de stadhouderlijke families, zoals geboorten en sterfgevallen, zijn veel preken verschenen. „Na de exegese van de tekst is daarin ook de visie van de predikant op de Oranjes te vinden. Dat levert veel interessante informatie op.” Massacommunicatiemiddelen waren er in de onderzochte periode niet. Preken geven echter een inkijkje in de thema’s die er speelden en hoe daarover werd gedacht, ontdekte Wieldraaijer.

Lijkpreken

Na de dood van Willem van Oranje besteedden predikanten maar beperkt aandacht aan diens overlijden. „Er zijn dan nog weinig lijkpreken. Lijkpreken vormden voor de gereformeerde predikanten een vreemde, rooms-katholieke eend in de bijt. Later verdwijnen die bezwaren. Wel is de preek bij de begrafenis van Willem van Oranje opgetekend. Daarin gaat het vooral over het sterven en het geloof dat nodig is. Bij de dood van zijn zoon prins Maurits zijn –voorzover bekend– helemaal geen lijkpreken gehouden.”

Later treedt er een verandering op. „Bij de dood van Mary Stuart, de vrouw van stadhouder-koning Willem III, zijn er meer dan 35 lijkpreken verschenen. Waarschijnlijk zijn er door het land heen nog veel meer preken gehouden die niet gepubliceerd zijn.”

Over Willem III en zijn vrouw zijn de predikanten bijzonder lovend in hun preken, laat Wieldraaijer zien in zijn gemakkelijk leesbare proefschrift. „Willem III worden Messiaanse trekjes toegeschreven. De kogels vlogen hem op het slagveld om de oren, maar God bewaarde hem in de strijd.”

De predikanten beschrijven stadhouder Willem III verder als de grote held die Europa verloste van Lodewijk XIV en bovenal als beschermheer –„voedsterheer”– van de gereformeerde leer.

Mariafiguur

Ook Mary Stuart wordt opgehemeld en door sommige predikanten neergezet als een Mariafiguur in de Rooms-Katholieke Kerk. Wieldraaijer gaat echter niet mee in de analyse van de historicus J. Exalto, die een lijn trok van de verheerlijking van de Oranjestadhouders naar de heiligenverering in de rooms-katholieke traditie.

De veranderde visie op stadhouders door de tijd heen beïnvloedde ook de keuze van Bijbelse voorbeelden waarmee de heersers worden vergeleken, ontdekte Wieldraaijer. „De eerste stadhouders waren vooral militaire leiders. Zij worden vergeleken met mensen zoals koning David en klassieke helden. Bij Willem IV zie je iets heel anders. Hij wordt door predikanten veel meer neergezet als de wijze bestuurder. Dan trekken de predikanten parallellen met iemand als koning Salomo. Terwijl de weinig populaire Willem V –hij werd gezien als een tiran– wordt vergeleken met Bijbelse antihelden zoals koning Rehabeam.”

De gereformeerde Wieldraaijer verdedigt zijn proefschrift –vol citaten uit preken– donderdagmiddag aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij zou graag een publieksversie van het boek uitgeven, maar of dat ervan komt weet hij nog niet.