De Russische schrijver Fjodor Michajlovitsj Dostojevski (1821-1881) verwoordde de angst van zijn landgenoten. In 1863 verscheen zijn ”Winterse notities over zomerse indrukken”, waarin hij verhaalde over zijn ervaringen in Parijs, Londen, Genève en andere West-Europese steden. Die waren grijs en grauw, naargeestig, lawaaierig en vol kolendampen – een tempel van Baäl.

Dostojevski schreef dat toe aan de vooruitgang. De westerse mens beschouwde zich als een koning met veel geld. „Een fortuin bij elkaar sparen en zo veel mogelijk goederen bezitten is de voornaamste codex van moraliteit geworden, is tot de catechismus van de Parijzenaar gemaakt.” Rusland moest goed uitkijken niet door dat virus te worden besmet. Het gaat niet om het individu, om de zelfbeschikking, maar om de volksgemeenschap.

Dostojevski hekelde de westerse levensstijl nog wat meer in ”De krokodil”, een kort verhaal uit 1865. Een Duitser in Sint-Petersburg heeft een krokodil, die hij aan het publiek toont. Plotseling slokt de krokodil een van de toekijkende Russen op. De andere Russen willen dat het dier meteen gedood en opengesneden wordt, maar de Duitser is niet van plan zijn bron van inkomsten te doden.

De boodschap van Dostojevski is duidelijk: laat je niet verslinden door het Westen en het kapitalisme. Als je eenmaal in de krokodil zit, kun je niets anders meer doen dan naar hartenlust peinzen over de lotsverbetering van de hele mensheid.

Maar het verhaal gaat nog verder. Terwijl de opgeslokte Rus zich zorgen maakt verteerd te worden, kiezen alle Petersburgse kranten uit medelijden de kant van de krokodil. Het arme dier had immers zomaar een heel mens binnengekregen. Deze Russen wilden in het spoor van Europa progressief en humanistisch zijn.

Tegenwoordig telt Moskou het hoogste aantal miljardairs ter wereld. Wie de West-Europese cultuur wil overnemen, komt volgens Dostojevski al snel tot de ontdekking dat zijn identiteit verloren is gegaan. Misschien zijn sommige Russen daar nog steeds bang voor.