Inderdaad een lange tijd die 
dertig jaar, erkent Geerhard Kloppenburg, die als consultant namens Wycliffe Bijbelvertalers bij het project is betrokken. Het is volgens hem een combinatie geweest van grote zorgvuldigheid, het vinden van gekwalificeerde mensen en niet te vergeten de financiële middelen. Ruim twee jaar geleden werd de Bijbelvertaling in het Fon afgerond. Een exemplaar van de Fon-Bijbel werd destijds al officieel overhandigd aan de toenmalige paus Benedictus XVI toen hij Benin bezocht. Maar omdat de financiën ontbraken was de Bijbel tot op heden nog niet gedrukt.

De Fon-taal is niet zomaar een taal in het land dat in West-Afrika (grenzend aan Nigeria) ligt. Van de 8 miljoen inwoners van Benin heeft 1,5 miljoen het Fon als moedertaal. Het is de belangrijkste nationale taal naast het Frans. In de afgelopen zeventig jaren gebruikten veel kerken Franstalige Bijbels, waarbij ter plekke de vertaling werd gemaakt. Andere kerken gebruiken een Bijbel in het Ewe, een taal die in buurland Togo wordt gesproken.

Het Fon hoort bij een groep van verwante talen, de zogenaamde Gbe-talen, die in een gebied gesproken worden dat zich uitstrekt van het zuiden van Nigeria tot aan het zuiden van Ghana. Kloppenburg: „De meeste talen in Benin zijn zogenaamde toontalen. Dat betekent dat een woord verschillende betekenissen kan hebben al naar gelang de toonhoogte waarop het wordt uitgesproken. De tonen worden in het schrift aangegeven.” In Benin worden ongeveer vijftig talen gesproken. In een groot aantal talen vindt momenteel een vertaalproject plaats.

Een vertaling wordt bij voorkeur gemaakt door een vertaler uit eigen land en volk, zegt Kloppenburg. „Hij kent de taal als moedertaal en kan als geen ander inschatten hoe bepaalde woorden landen in de cultuur.” De vertaler wordt begeleid door een consultant, die verschillende taken kan hebben. „In mijn geval was dat om te kijken of de vertaling van het Oude Testament ook in exegetische zin betrouwbaar was.”

De kwaliteit van de inheemse vertalers van de Bijbel groeit wereldwijd, zo constateert Kloppenburg. „Het komt steeds vaker voor dat vertalers bijvoorbeeld enkele maanden naar Israël gaan om zich te bekwamen in het Hebreeuws. De rol van Wycliffe is om een goede basistraining te geven en inheemse vertalers steeds beter toe te rusten voor het werk.”

Rooms-katholiek

Ook dat de Fon-vertaling voor protestant én rooms-katholiek is, is een verschijnsel dat steeds vaker voorkomt, aldus Kloppenburg. „Het is het gevolg van afspraken van het Vaticaan met Bijbelgenootschappen van over heel de wereld. Sinds het tweede Vaticaans concilie is in de Rooms-Katholieke Kerk steeds meer het belang benadrukt van een eigen vertaling in de liturgie. Er komen voor de Rooms-Katholieke Kerk aparte edities waarin de apocriefe boeken zijn opgenomen.”

In Benin zijn veel mensen die niet kunnen lezen en schrijven. In het verleden kwam het vaak voor dat het voorgelezen Bijbelgedeelte ter plekke door de voorlezer werd vertaald en mondeling voorgedragen. Kloppenburg: „Het is verheugend om te melden dat er ook een audio-editie van de Fon-Bijbel komt. Het aantal mobiele telefoons neemt drastisch toe in Afrika. Het is technisch mogelijk om door het plaatsen van meerdere simkaarten een hele Bijbel op die apparaten te zetten.”

Kloppenburg is sinds 1998 door Wycliffe Bijbelvertalers Nederland uitgezonden voor het werk in Benin, met steun van de gereformeerd vrijgemaakte stichting De Verre Naasten. Hij was voor die stichting bij tal van Bijbelprojecten in verschillende landen betrokken. Sinds 2003 is hij projectleider voor de vertaling van de Bijbel in het Adja, ook een belangrijke taal in Benin.

Wycliffe is de uitzendende organisatie van SIL-International, die het werk in het veld uitvoert. SIL houdt zich in Benin bezig met taalonderzoek, alfabetisering en Bijbelvertaalwerk. De visie van Wycliffe Bijbelvertalers is verwoord in ”Vision 2025”: in 2025 wil Wycliffe, samen met haar partners wereldwijd, in iedere taal waarin dat nog nodig is een goedlopend Bijbelvertaalproject gestart hebben.

Of dat lukt? Kloppenburg: „Vanaf het moment dat deze visie geformuleerd is in 1999, is er wereldwijd wel een grote toename van vertaalprojecten zichtbaar. Alleen al het formuleren van zo’n visie heeft een omslag in denken en werken gebracht: er is bijvoorbeeld meer aandacht voor het trainen van lokale mensen, zodat die zelf het werk kunnen doen.”

Momenteel starten er ongeveer zeventig vertaalprojecten per jaar, zegt Kloppenburg. „Nog 1919 talen wachten op een project. Bij de huidige snelheid gaan we de doelstelling niet halen. Tegelijkertijd is het goed te melden dat er in bijna 2200 talen gewerkt wordt aan een Bijbelvertaling. In de geschiedenis van het vertaalwerk is dat aantal nog nooit zo hoog geweest.”