Prof. dr. B. Zuiddam, verbonden aan de theologische faculteit van North West University in Zuid-Afrika en het Centrum voor Patristiek Onderzoek in Nederland, kwam tijdens zijn studie kerkgeschiedenis in Utrecht met Eusebius in aanraking.

De meeste mensen kennen Eusebius alleen van zijn kerkgeschiedenis. Is dat terecht?

„Ja, want dat boek is heel geschikt voor gewone christenen. Eusebius beschrijft in wat voor wereld het Evangelie landde en hoe het verder ging waar de Bijbelse geschiedenis ophoudt. Hij citeert vaak uit bronnen die later verloren zijn gegaan. Dat komt ook prachtig tot uitdrukking in de grote apologetische werken die hij schreef. Daarnaast was Eusebius de hoftheoloog van keizer Constantijn. Hij schreef een belangrijke biografie over diens leven met veel informatie uit de eerste hand.”

Wat waardeert u vooral in Eusebius?

„Hij opent een venster op de eerste eeuwen kerkgeschiedenis. De Schriften heeft hij hoog. Net als veel vroegere kerkvaders noemt hij ze „orakels van God”, gezaghebbende uitspraken uit de hemel. Eusebius was ook bereid om niet drammerig te doen over afgeleide zaken en liet zich corrigeren op grond van de Bijbel. Voor het concilie van Nicea in 325 had Eusebius bijvoorbeeld een ander soort belijdenis in gedachten dan uiteindelijk is vastgesteld. Ondanks zijn invloedrijke politieke positie kreeg hij daarin niet zijn zin. Toch onderschreef hij de overeengekomen geloofsbelijdenis, omdat hij met de broeders geloofde dat Vader en Zoon dezelfde goddelijke natuur delen en de Zoon geen schepsel is.”

Heeft Eusebius uw denken beïnvloed?

„Mede dankzij hem ben ik gaan beseffen dat we christen zijn in gemeenschap met de kerk van alle tijden en plaatsen en ook dat de Vroege Kerk katholiek was zonder rooms te zijn. De rechte leer en aanbidding moesten voor Eusebius uit de Bijbel opkomen en zaak van persoonlijke overtuiging zijn: God dienen met heel het verstand en niet tevreden zijn met napapegaaien. Orthodoxe wiskundige formules hebben zelden mensen dichter bij God gebracht. De Geest en de Schrift moeten het doen.”

Is het werk van Eusebius nog actueel?

„Ontzettend actueel. Wie Eusebius leest, ziet dat het christelijk geloof geen mythe is, maar berust op wat mensen hebben ervaren als daadwerkelijk ingrijpen en spreken van God in de geschiedenis.”

Welk werk van Eusebius moet iedereen lezen?

„Zijn kerkgeschiedenis, om te begrijpen waar we vandaan komen. Bijna alle vragen zijn in de eerste 300 jaar na Christus al gesteld; de kerk heeft antwoorden gekregen vanuit de Bijbel en de geschiedenis.”