Wat is er gebeurd?

Onder artsen is onenigheid ontstaan over het overlijden van een 35-jarige psychiatrische patiënte als gevolg van euthanasie, vorig jaar. Een geraadpleegde arts vond dat uit haar medisch dossier onvoldoende viel af te leiden of zij volledig was uitbehandeld en of haar lijden terecht is bestempeld als uitzichtloos.

Volgde de arts die de euthanasie uitvoerde de geldende adviesprocedure en welke adviezen kreeg hij?

Ja. De eerste arts die hij raadpleegde, bleek verpleeghuisarts. Deze gaf geen inhoudelijk oordeel, maar stelde terecht dat er eerst een psychiater naar het dossier moest kijken. Op advies van deze psychiater werd het medicatiebeleid voor de vrouw, die al een jarenlange psychiatrische voorgeschiedenis had, aangepast. Toen na een halfjaar bleek dat de medicijnen (in dit geval tegen psychoses) niet aansloegen, vond de psychiater euthanasie een verantwoorde keus. In Trouw stelde hij zaterdag volledig inzage te hebben gehad in het dossier.

De tweede arts, ook een huisarts, vond het dossier onvolledig. De aanvullende informatie die hij kreeg van de psychiatrische hoofdbehandelaar bood volgens hem te weinig duidelijkheid. Op basis daarvan adviseerde hij negatief.

De derde arts, een psychiater, vond ook dat er geen reële behandelopties meer waren. Daarop voerde de arts de euthanasie uit; volgens een van de regionale toetsingscommissie die euthanasiemeldingen moeten beoordelen een verantwoorde keus.

Wat zegt deze zaak over de euthanasiepraktijk in Nederland?

Hoewel de euthanasiewet ruimte biedt voor euthanasie bij psychiatrie waren artsen daar tot nu toe terughoudend mee. Inmiddels is dat veranderd. Voorlichtingscampagnes van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE), bedoeld om artsen en psychiaters te attenderen op de wettelijke ruimte voor euthanasie bij psychiatrische patiënten, hebben daarin ongetwijfeld een rol gespeeld.

Of er nog reële behandelopties zijn, is voor een psychiatrische patiënt echter veel lastiger te beoordelen dan voor een patiënt met bijvoorbeeld kanker. Welke richtlijnen daar ook voor zijn, de subjectieve opvattingen van een arts zullen altijd een rol spelen. Of zo’n verzoek wordt ingewilligd is dus vrij sterk afhankelijk van de vraag bij welke arts het verzoek belandt en welke artsen worden ingeschakeld voor het verplichte advies. Zo’n 40 procent van alle artsen en psychiaters staat in principe welwillend tegenover over euthanasie in de psychiatrie, blijkt uit onderzoek.

Kan de stijging van het aantal euthanasieverzoeken in de psychiatrie dat wordt ingewilligd nog worden gekeerd?

Dat is zeer de vraag. Volgens hoogleraar psychiatrie Van Os maakt de recente ophef duidelijk dat de besluitvormingsprocedures over euthanasie in de psychiatrie eenduidiger moeten. „We zijn nu nog aan het pionieren”, zei hij zaterdag in het tv-programma Nieuwsuur. De kans bestaat dan ook dat artsen naar aanleiding van deze kwestie aanvullende, procedurele afspraken gaan maken, bijvoorbeeld over één gezamenlijk dossier dat alle adviserende artsen moeten kunnen inzien.

De vraag is echter of een meerderheid van de psychiaters ook wil en durft pleiten voor scherpere richtlijnen om te beoordelen of er nog behandelopties zijn. Niet uitgesloten is bovendien dat de groepen welwillende en weigerende artsen gewoon naast elkaar blijven bestaan. Verder lijkt het erop dat artsen die welwillend staan ten opzichte van euthanasie in de psychiatrie zich steeds meer aansluiten bij de nieuwe stichting Levenseindekliniek; ook een initiatief van de NVVE.

Als de trend doorzet dat psychiatrische patiënten met een doodswens daar vaker aankloppen én gehoor vinden voor hun verzoek blijft een ommekeer, hoe wenselijk ook, uit.