Recordcijfers klinken. Zoals 160.000 banen zijn verdwenen in een jaar tijd, en een recordaantal bedrijven in de detailhandel ging failliet in 2013. Massa­ontslagen vallen. Soms duikt een meevaller op het aantal werklozen nam in november af (met 21.000, tot nog ‘maar’ 653.000 personen). Maar de meevaller valt bij nader inzien tegen – de daling heeft te maken met mensen die ontmoedigd zijn geraakt en zich terugtrekken van de arbeidsmarkt.

Dat is het grote plaatje. Hoe houdt de werkzoeker op microniveau de moed erin?

In ”Jij bent aan Z – hét loopbaanhandboek” geven Puck Dinjens en Tanja Hulswit praktische adviezen op dit gebied. Het boek verscheen voor het eerst in 2004; in 2013 kwam een grondig herziene verzie uit.

Van de werknemer wordt meer dan ooit ondernemerschap verwacht, stelt auteur Tanja Hulswit, senior adviseur bij adviesbureau GITP. „Uiteindelijk is iedereen zzp’er”, zegt ze zelfs, aan het eind van een gesprek over veranderende manieren van werk vinden en houden. „Het verschil tussen iemand in loondienst en een zelfstandige zonder personeel wordt kleiner. Iedere werker moet 
–naast zijn vakkennis– iets hebben waarmee hij zich onderscheidt van anderen, en hij moet helder krijgen wat dat is. De concurrentie is groot, tussen bedrijven én onder werkzoekenden. Maar wat niet is veranderd, de afgelopen tien jaar, is dit: bedrijven zijn nog steeds op zoek naar goede werknemers.”

Een markt met een afnemend aantal vaste banen, inkrimpende organisaties, minder vastomlijnde en meer tijdelijke functies, vraagt om creativiteit, originaliteit en dus dat ondernemerschap van werknemers, aldus Hulswit. „Verder zijn sollicitatiebrieven niet meer de beste ingang. Het mooiste is als je ergens kunt binnenkomen via een persoonlijke aanbeveling. Netwerken, dus!”

Schrijf ook niet té veel brieven, adviseert ze. „Solliciteer niet naar functies die in de kern niet bij je passen. Dan verzamel je afwijzingen. Je krijgt zelfs een olifant omver met te veel afwijzingen.”

Wees realistisch, drukt Hulswit werkzoekenden op het hart. „Als een oudere zegt: Ik wil niet in de WW, of ik moet binnen drie maanden een andere baan hebben, dan zet hij zichzelf onder druk en wordt hij waarschijnlijk teleurgesteld. Neem de tijd die nodig is voor de zoektocht. Zorg ook voor structuur, voor activiteiten: blijf in beweging.” Zeker voor vijftigplussers is het verder de uitdaging om niet te sterk op een vaste baan te hopen, maar in termen van opdrachten en projecten te denken, aldus Hulswit. „Een project dat je oppakt als zzp’er zou kunnen uitmonden in een tijdelijk contract, een tweejarig contract, en wie weet een vast contract. Zo gaat het eerder, in de praktijk.” Pas door oude verwachtingen over een baan los te laten, komt een nieuwe vastheid in zicht, hoe paradoxaal dat ook klinkt. Of, zoals Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt aan Tilburg University het verwoordt: flexibiliteit wordt de nieuwe zekerheid.

De baan voor het leven is aan het verdwijnen, weet Wilthagen. „Mensen moeten zich erop gaan instellen dat zij op de arbeidsmarkt meer moeten gaan bewegen”, schreef hij in 2009 in deze krant. Nu de crisis al zo’n vijfenhalf jaar duurt is dat alleen maar belangrijker geworden, stelt hij. Vaker nieuwe keuzes maken en stappen zetten, betekent dat.

Voor de moderne arbeidsmarkt gebruikt Wilthagen ”flexicurity” als kernwoord: „Om het scherp te stellen: dat begrip zegt dat er geen zekerheid is zonder flexibiliteit. Het zegt ook, en dat is net zo belangrijk, dat je zónder zekerheid –zoals scholing, uitkering bij ziekte, een fatsoenlijk pensioen– niet kunt verwachten dat mensen flexibel en productief zijn.”

Flexibele werkers verdienen meer ondersteuning in Nederland, vindt Wilthagen; in het manifest ”Een nieuw Dutch Design voor Flexibel en Zeker Werk” (november 2012) zet hij met honderd anderen uiteen hoe dat zou moeten.

Om moedeloosheid, cynisme en apathie bij werkzoekenden te voorkomen, zijn initiatieven nodig waarin bedrijven en werknemers zelf de regie hebben, stelt Wilthagen. „Blijf niet wachten op wat er in Den Haag gebeurt. ”Do it together”, doe het samen, is de nieuwe trend.” Als voorbeelden noemt hij zzp’ers die samenwerken om een grote opdracht binnen te halen, vijftigplussers die via netwerken naar nieuwe banen zoeken, mkb-bedrijven die samen innoveren, werk terughalen uit Azië, of gezamenlijk mensen met een beperking aannemen. Zelf ontwikkelde Wilthagen een startersbeurs voor werkzoekende jongeren en organiseerde hij vorige maand de Nationale Werkbezoek Dag, waar bedrijven en werknemers in spe elkaar ontmoetten.

Doe het niet in je eentje, benadrukt ook Tanja Hulswit van ”Jij bent aan Z”. In de titel van het boek zit de kern van haar boodschap –neem je verantwoordelijkheid, doe iets, als je werk zoekt, en doe het gestructureerd– maar net zo belangrijk is wat haar betreft: doe het niet alleen. „Zoek mensen op. Vraag ze om feedback.”

Helder de loopbaan in beeld brengen is overigens wijs voor alle werknemers, niet alleen voor degenen die ontslagen zijn. „Als mensen op de schopstoel zitten, raken ze soms als verlamd, als konijntjes in fel lamplicht. Het is slim om je alvast te oriënteren op wat je wilt. Voor je welbevinden is het ’t beste als je zelf initiatief neemt – dus zelf aan zet bent.”

Klik hier voor tests over loopbaan en talenten.

Blijf vertrouwen

Tjeerd van Dam van Van Dam Loopbaanbegeleiding:

Om een baan te vinden is het raadzaam om je op de korte termijn te richten op een baan in een branche en functie waar je recente ervaring in hebt. Switchers hebben het nu lastig, omdat veel werkgevers voldoende ervaren kandidaten kunnen vinden.

Durf daarnaast te staan voor je kwaliteiten. Wij begeleiden veel christelijke kandidaten die het lastig vinden om zichzelf te profileren. Een werkgever zul je ervan moeten overtuigen dat je een geschikte kandidaat bent. Daarnaast is een goed LinkedInprofiel van belang. Recruiters screenen veel profielen, dus maak een volledig en overzichtelijk profiel, te beginnen met een aansprekende (zakelijke) foto.

En last but not least: hoewel je in het sollicitatieproces veel afwijzing en teleurstelling te verwerken kunt krijgen, probeer vertrouwen te houden. God leidt tenslotte je leven, en naast jouw volledige inzet mag er ook overgave zijn. Een positieve instelling en een houding van vertrouwen –hoe moeilijk soms ook om vast te houden– stralen kracht en energie uit en zijn aantrekkelijk voor iedere werkgever.

Klik hier voor een sollicitatiewijzer met handige sollicitatietips.

Ga wandelen

Hilde Backus, wandelcoach en auteur van ”Op weg naar plezier in je werk” (Forte Uitgevers, 2012):

• Ga wandelen. Dat kan in de stad, maar liever nog in de natuur. Stap de frisse buitenlucht in en kijk, ruik, luister, voel. Mensen knappen daarvan op.

De natuur ingaan heeft veel voordelen. Het verdrijft gepieker, maakt je helder in het hoofd en minder gestrest voor nieuwe stappen. Je kunt beter besluiten nemen, krijgt nieuwe ideeën en je voelt je sterker – dat helpt bij de volgende loopbaanstap. Misschien wordt dat wel een heel andere dan je nu denkt.

• Doe vrijwilligerswerk. Zo doe je ervaring op, loopt je cv door en breid je je netwerk uit op een terrein dat je leuk vindt.

• Ontmoet mensen die je niet of nauwelijks kent. Spreek hen omdat ze je interesseren, niet omdat je denkt dat het handig is. Zo zijn je vragen natuurlijker en loopt een gesprek soepeler. Je leert nieuwe werelden kennen en je leert ook nog eens veel over jezelf. Hoe vind je de personen die je spreekt? Ga naar ”Companies” op LinkedIn en vul een trefwoord in. Bereid de vragen wel voor en neem iets mee: lekkers of bloemen.

Klik hier voor een gratis werkboek en drie wandelingen op podcast.

Toon leiderschap

Coach John Sas, die onlangs een workshop gaf voor de Vereniging Christen Coaches over een veranderende samenleving:

De omvorming van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving zet mensen er nadrukkelijk toe aan hun verantwoordelijkheid te nemen, meer zelfsturing op te nemen over hun eigen leven. Dus ook in het werk.

Op de arbeidsmarkt van 2014 is het belangrijk zicht te hebben op de kernkwaliteiten die jou als mens sieren – en op wie jij bent als persoon, op wat jouw missie is in het leven. Van hieruit kun je het vermogen ontwikkelen om de bedreiging je baan te verliezen of geen baan te hebben om te zetten in een kans. Kans op een betaalde of onbetaalde baan. Wanneer je weet wie je zelf bent, kun je meer voor een ander –dus ook in je werk– betekenen.