Het vieren van bijzondere christelijke feestdagen is vanaf de Reformatie in de zestiende eeuw een wat omstreden kwestie geweest. Zo heeft men in de calvinistische traditie –en zeker in de Schots-presbyteriaanse variant daarvan– hiertegen nogal wat bezwaren. Dat geldt dan met name de viering van de kerstdagen die nergens in de Schrift geboden zouden zijn. Daar staat tegenover dat de Bijbel wel nadrukkelijk oproept om de heilsdaden van de Heere te gedenken (vgl. onder andere Psalm 77:12).

Dat is in brede lagen van de protestantse traditie zo uitgelegd dat er dagen moeten worden afgezonderd voor de herdenking van de grote heilsfeiten: de geboorte, het lijden en sterven, de opstanding en de hemelvaart van de Heere Jezus Christus. Daarnaast zijn er ook nog andere bijzondere dagen: oud- en nieuwjaar en bid- en dankdagen. De laatstgenoemde bevinden zich nu niet direct zeggen „aan de rand van het kerkelijke jaar” –zoals de theoloog Oepke Noordmans (1871-1956) dat noemde– maar ze dragen uiteraard wel een wat ander karakter dan de gedenkdagen van de heilsfeiten. Het gaat in deze bijdrage vooral om de laatstgenoemde dagen: Wat is het karakter daarvan en hoe ze in te vullen?

In de jaren 80 van de vorige eeuw woonde ik een periode in Canada. Een van de problemen waartegen we destijds aanliepen was dat er op de kerstdagen maar één kerkdienst werd gehouden: ’s morgens op de eerste kerstdag. In de loop van de middag werd dan nog het kerstfeest gevierd met de kinderen van de zondagsschool, maar dat was het dan wel. Vanuit Nederland gekomen vonden wij dat erg schraal en kaal. De kerkenraad, hoewel altijd zeer welwillend, was niet te bewegen hier verandering in aan te brengen. Daarvoor hadden de broeders verschillende redenen. Eén daarvan was dat de tweede kerstdag in de Canadese cultuur vooral bekeken wordt als een familiedag en als Boxing Day.

Kortingen

Boxing Day slaat op het feit dat op tweede kerstdag alle grote winkels en supermarkten open zijn en een veelheid aan artikelen aanbieden met geweldige kortingen. Je kunt dus op zo’n dag grote dozen –boxes– met waardevolle spullen kopen tegen spotprijzen.

Ik verzamelde in die periode (Canadese) munten en postzegels en toog op tweede kerstdag met een van mijn kinderen naar downtown Hamilton om bij een postzegel- en muntenwinkel mijn slag te slaan. Ik was vroeg, maar tot mijn verbijstering stond er een onafzienbare rij voor de winkel. In elk geval zag ik daar veel meer mensen staan dan er de vorige dag in de kerk waren. Ik ben meteen omgedraaid. Mijn munten- en postzegelverzameling is daarna ook een langzame en pijnloze dood gestorven.

Dergelijke trends krijgen –zeker de laatste jaren– ook in Nederland voet aan de grond. In de orthodox-christelijke traditie zijn de tweede feestdagen vooral dagen waarop er nog een extra kerkdienst wordt gehouden. Een van de bedoelingen daarvan is het grote belang van het gedenken van de heilsfeiten te onderstrepen. De kerk raakt over de wonderen van de geboorte, het lijden en sterven en de opstanding van de Heere Jezus niet zomaar uitgesproken en uitgezongen. Daarvoor heeft de kerk –als het goed is– meerdere erediensten nodig.

Maar zaken veranderen vandaag de dag snel. De commercie heeft zich in rap tempo van de tweede feestdagen meester gemaakt. Vooral meubelzaken houden hun Nederlandse variant van Boxing Day op de tweede feestdagen. Zij adverteren ruimhartig, ook in de reformatorische pers. Is dat winst?

Laat duidelijk zijn: ik wil niet wettisch voorschrijven hoe mensen hun tweede feestdagen invullen. Als zij in de middag of avond van die dag willen winkelen, moeten zij dat zelf weten. Ik zou echter wel de vraag willen stellen of deze snel toenemende commercialisering van de tweede feestdagen de kerkdiensten op die dag niet onder druk zet. In elk geval zie ik de opkomst van de gemeente op deze dagen gaandeweg afnemen. En dat baart mij zorgen.

Reizen

Daar komt nog wat anders bij. Vrijwel alle christelijke reisorganisaties adverteerden de afgelopen weken overvloedig –ook op internet– met speciale kerst- en nieuwjaarsreizen. Men kan sfeervolle boottochten maken over de Rijn en over de Donau. Het is mogelijk om naar Oostenrijk te reizen of naar Boedapest. De mogelijkheden zijn werkelijk legio.

Ook op dit punt wil ik duidelijk maken dat ik mensen graag aan het einde van het jaar een mooie reis gun. Ik kan me ook goed voorstellen dat alleengaanden, zij die het psychisch moeilijk hebben of een verlies hebben geleden er juist dan even uit willen

Maar betekent het ondernemen van zulke lange reizen tegelijk niet dat men heel veel mist als het gaat om de samenkomsten met de eigen gemeente op deze bijzondere gedenkdagen? Volgens mij kan het lezen van een preek in een zaaltje van een buitenlands hotel de prediking van het kerstevangelie in het midden van de gemeente niet vervangen. Een dienst aan boord van een schip met mensen die wij net hebben leren kennen, is naar mijn gedachte ook niet een werkelijk alternatief voor de samenkomst van de gemeente aan het einde van het oude jaar en het begin van het nieuwe. Daarin worden de namen genoemd van degenen die wij wellicht lang gekend hebben en die ons in het afgelopen jaar ontvallen zijn. En op de nieuwjaarsmorgen bidt de gemeente om de zegen voor het onbekende jaar dat voor ons ligt. Zulke diensten vragen mijns inziens om de samenkomst van de hele gemeente.

Eredienst

Zaken zoals tweede feestdagen –en in het bijzonder ook de viering van de kerstdagen op 25 en 26 december– zijn menselijke instellingen die vanuit de traditie tot ons gekomen zijn. Maar als de traditie mogelijkheden aanreikt om op bijzondere dagen als gemeente samen te komen rondom het geopende Woord, zouden we die dan niet ten volle benutten?

Ik ben diep bezorgd dat wij vandaag de neiging hebben om kerkdiensten te verzuimen of maximaal de mogelijkheden benutten ze te vervangen door iets anders. Vooral in deze tijd is dat merkbaar: geen kerkdienst meer op de tweede kerstdag, maar wel een cantatedienst, een kerstconcert, een kerstnachtdienst en een evangelisatiesamenkomst. Dat mag allemaal. Maar laat de kerkdiensten alstublieft niet verkommeren. Want het behaagt God vooral te werken in de samenkomst van de gemeente. Dat krijgt diep gestalte in de eerste woorden van de eredienst: Onze hulp is in de naam van de Heere. Daarmee wordt uitgezegd dat de gemeente in Zijn Naam samenkomt. En waar twee of drie in Zijn Naam samenkomen, daar is Hij in het midden van hen (Matth. 18:20). Daarom is het antwoord van Godswege op het votum: „Genade zij u en vrede…: Ik wil in uw midden zijn!”

De gemeente mag met name in de eredienst dan ook veel van Hem verwachten. „Want het geloof is uit het gehoor en het gehoor door het Woord Gods” (Rom. 10:17). Wie de kerkdienst laat verglijden of verzuimt, berooft zich van veel zegen. En laten we wel zijn: wanneer we kerkdiensten gaan schrappen, krijgen we ze –menselijk gesproken– nooit meer terug.