Plancius had er trouwens goede redenen voor om te denken dat de Noordpool niet bevroren was. Op het bovenste puntje van de aarde scheen de zon namelijk zo veel dat de vorst hier volgens hem niet diep kon zitten. Er lag wel een rand van ijs om de pool, maar de kunst was een poort te vinden.

Van daadwerkelijk onderzoek in het poolgebied was in de zestiende eeuw nog geen sprake. Het duurde tot na 1900 voordat de mens het topje van de aarde bereikte. Van alles wat boven Nova Zembla lag, kon Plancius alleen maar iets zeggen door veronderstelling, niet door waarneming. Datzelfde geldt natuurlijk voor wetenschappers die zich vandaag de dag over de toekomst van de ijsregio uitspreken.

De belangen waren groot in Plancius’ tijd. Nieuwe werelden waren juist ontdekt en de kunst was daar zo snel mogelijk te komen. Om in Indië specerijen te halen, was een uitputtende tocht langs Kaap de Goede Hoop nodig. Een kortere route zou geld en levens schelen.

Plancius was betrokken bij ontdekkingstochten naar de noordelijke route naar Indië. Vandaar dat in 1596 de expeditie onder leiding van Heemskerck en Barentsz uitvoer. Die is uitgelopen op de overwintering op Nova Zembla. Diverse bemanningsleden zijn nooit levend teruggekomen.

Na dit avontuur heeft de scheepvaart zich er eigenlijk eeuwenlang bij neergelegd dat de zogeheten noordelijke passage meer iets is voor jongensboeken dan voor de koopvaardij. Vóór Nova Zembla had Plancius zelfs ideeën gehad over een noordwestelijke route (boven Canada langs), maar ook dat bleef bij een idee.

De winst werd uiteindelijk bereikt door tijdsbesparing toen in 1869 in Egypte het Suezkanaal werd aangelegd. De nieuwe route is veel korter dan die via Kaap de Goede Hoop. Waarschijnlijk gaat zelfs meer dan 15 procent van alle op de wereld verhandelde goederen door deze nauwe waterweg.

Toch bleven er avonturiers zoeken naar nieuwe wegen. De eerste doorbraak leek te komen in 1819, toen William Edward Parry een doorgang zocht langs de vele eilanden ten noorden van Canada. Sindsdien heet deze route het Parrykanaal, hoewel het strikt genomen geen kanaal is, maar een doorgang door de poolarchipel.

Het Parrykanaal is algemener bekend als de noordwestelijke passage. Parry is er trouwens nooit zelf in geslaagd erdoorheen te varen. Het westelijke gedeelte is in de late zomer bevaarbaar, maar het uiterste puntje niet. Dat laatste stukje (de zogeheten McClurestraat, die naar het noorden afbuigt) was onbegaanbaar toen Parry er kwam. Maar hij beschreef deze weg wel, en daarom is de doorgang naar zijn naam genoemd.

Daarna zijn er nog wel pogingen geweest om de noordwestelijke route te varen. Het duurt echter tot 1903 voordat de echte doorbraak komt als Roald Admunsen daadwerkelijk zijn schuit door het water weet te boren.

Vanwege het vele ijs is de noordwestelijke route commercieel eigenlijk nooit aantrekkelijk geweest. Het grootste deel van het jaar is er geen doorvaart mogelijk.

Dit verandert drastisch door de klimaatverandering. De opwarming van de aarde mag met veel onzekerheden zijn omgeven, feit is dat de ijskap rond de Noordpool krimpt. Afgelopen september nam voor het eerst een vrachtschip, de Nordic Orion, de noordwestelijke route, overigens voorafgegaan door een ijsbreker. Dit bespaarde het Deense schip 1850 kilometer en de kosten van het Panamakanaal.

Na het drama van Nova Zembla bleef voor ontdekkingsreizigers toch ook de noordoostelijke doorgang lonken. De Fin Adolf Erik Nordenskiöld lukte het in 1879 via die route in China te komen.

Net als boven Canada trekt de ijskap boven Rusland zich terug. Najaar 2007 waren geologen verbijsterd over de hoeveelheid open water rond de poolcirkel. Vorig jaar, in september 2012, werd er alarm geslagen omdat er nog nooit zo weinig ijs was gemeten. De smelt gaat sneller dan verwacht.

Daarom voer deze zomer ook voor het eerst een vrachtschip langs deze route van China naar Rotterdam, eveneens achter een ijsbreker. De Young Sheng sneed hiermee 11.500 kilometer af.

Het aantal vergunningen om boven Rusland langs te varen was in 2010 nog op één hand te tellen. Maar dit jaar waren het er al meer dan 400.

Alles lijkt erop dat de situatie in het Noordpoolgebied de komende decennia totaal gaat veranderen.

Dit is het eerste deel van een drieluik over klimaatverandering in de Noordpoolregio. Vrijdag deel 2 over economie, milieu en politiek.