Een tragedie Shakespeare waardig. Een klassieke communistische zuivering. Een obscene demonstratie van rauwe macht. Wat hebben we de afgelopen week in Noord-Korea zich zien voltrekken?

Analisten zijn het er alleen over eens dat de publieke aard van de arrestatie, berechting en executie van Jang Song Thaek, gezien als de macht achter Kim Jong Un, zonder precedent is in Noord-Korea. Normaliter vinden zuiveringen er in het holst van de nacht plaats. Normaliter is de toplaag van machthebbers er veilig, al is politieke veiligheid of politiek succes nooit gegarandeerd. Normaliter kleeft er aan het heilig verklaarde bloed van de Kimclan geen corruptie, machtsmisbruik of verraad. Maar Pyongyang lijkt de afgelopen tijd nieuwe regels te hebben opgesteld.

Het is nog te vroeg om met enige schijn van zekerheid te zeggen hoe de vork in de steel zit. Of het Kim Jong Un was die zijn vleugels uitsloeg ten koste van zijn aangetrouwde oom. Of dat het juist de hardliners waren die Jangs ongebreidelde zucht naar macht en rijkdommen niet langer tolereerden. Wellicht waren het de ‘softliners’ en pragmatici die van Jang afwilden omdat hij steeds meer van hun voorrechten afsnoepte. Zakenmensen die met afgunst naar Jangs belangrijke en lucratieve positie in de handel met China keken misschien?

Verder doen er wilde geruchten de ronde dat dit de straf was voor Jangs vermeende poging in 1996 om Kim Jong Il af te zetten. Een Japanse krant beweert zelfs bronnen te hebben die staven dat Jang vermoord is omdat hij een affaire zou hebben gehad met de vrouw van Kim Jong Un.

Over de executie zelf: op Weibo, de Chinese variant van Twitter, wist men te vertellen dat een naakte Jang ten overstaan van 300 hoge partijeden door een roedel hongerige jachthonden zou zijn verscheurd.

Coup

De veelheid en verscheidenheid aan geruchten over deze spectaculaire zuiveringsactie laat twee dingen zien. Ten eerste dat we nog geen idee hebben van wat er gebeurd is. Ten tweede dat Noord-Korea nog altijd een geliefd scherm is om onze wildste fantasieën op te projecteren en scenario’s op los te laten die in elke andere context meteen hun geloofwaardigheid zouden verliezen.

Noord-Korea is een pluralistisch bestuurde staat. Ik geloof niet dat Kim Jong Un een absoluut vorst is, dat is slechts Noord-Koreaanse propaganda. Mijn interpretatie van wat er gebeurd is, is dan ook dat Jangs vijanden (meestal vereenzelvigd met hardliners, al is de elite in Noord-Korea niet zo mooi verdeeld in haviken en duiven als we wel zouden willen) Kim Jong Un aan hun kant hebben weten te krijgen (door overtuigingskracht of door dwang). Het is belangrijk om dit te weten. Een coup door hardliners heeft namelijk meteen invloed op hoe Noord-Korea zich internationaal opstelt. En hoe belangrijk dat is, hebben we ons afgelopen lente mogen realiseren.

Barsten

Maar er is nog een veel crucialer (en meestentijds genegeerd) aspect aan deze affaire. De echtgenoot van de dochter van Vadertje Staat Kim Il Sung, die tegenwoordig in de propaganda door middel van zijn transcendentie en onsterfelijkheid bijkans goddelijke trekjes krijgt toebedeeld, is een verrader gebleken, een „stuk uitschot erger dan een hond.” Deze man is nota bene persoonlijk uitgekozen door Kim Il Sung om met diens dochter te trouwen (althans, volgens de propaganda; in werkelijkheid was Kim niet blij met Jang).

Dezelfde man is decennialang beschermd door Kim Jong Il, zelfs toen hij in tijdelijke ongenade verkeerde. En dezelfde man, nog steeds getrouwd met respectievelijk de dochter, zus en tante van de grote drie leiders, functioneerde als regent en beschermer van de jonge generaal Kim Jong Un.

Dat deze man weggezuiverd is, is één ding. Kim Il Sung zuiverde immers zijn eigen broer weg en Kim Jong Il deed hetzelfde met zijn oudste zoon. Maar de publieke wijze waarop dit gebeurde, vertelt me twee dingen. Ten eerste dat Kim Jong Un hier waarschijnlijk toe gedwongen is, en zo niet, dat hij een fatale fout heeft gemaakt. En ten tweede dat dit publieke schouwspel het onaantastbare beeld van almacht, alomtegenwoordigheid en morele integriteit (sic!) dat jaren van bijna perfecte propaganda had gecreëerd rond het „heilige bloed van de Kimclan” nu serieuze barsten is gaan vertonen. De buitenwereld mag lacherig doen over de plek die de Kims innemen in de Noord-Koreaanse sociaal-ideologische verbeelding, wij zouden er goed aan doen deze niet zomaar als irrelevant terzijde te schuiven.

Het Noord-Koreaanse systeem heeft meermalen getoond stressbestendig te zijn. Noord-Korea is aanmerkelijk stabieler dan wij vaak denken of zouden willen. Ik voorzie dan ook geen aanstaande ineenstorting van de Noord-Koreaanse staat. Jangs ondergang heeft de machtsstrijd an sich in Pyongyang ook niet veranderd. Het is er weer business as usual. Maar een machthebber die niet Kim heet openlijk aan het hoofd van het Noord-Koreaanse regime? Verleden maand, voor de publieke tragedie omtrent Jang, zou ik daar niet serieus over nagedacht hebben. Nu wel.

De auteur is hoogleraar Koreastudies aan de Universiteit Leiden.