Dat stelde dr. Irène Diependaal woensdag aan de Universiteit van Amsterdam bij de verdediging van haar proefschrift ”Geconserveerd koningschap. Regentes Emma en Wilhelmina’s erfenis” waarvan vandaag de publieksversie verschijnt onder de titel ”Emma. Hoedster van Wilhelmina’s erfenis” (ISBN 978 9491683 05 3).

Koningin Emma (1858-1934) heeft zich maximaal verzet tegen hen die wilde tornen aan „aan Wilhelmina’s erfgoed: het Nederlandse koningschap als resultante van een eeuwenlange dynastieke politiek van de Oranjes”, ontdekte Diependaal.

Koningin Emma zat in een lastig parket toen haar man, koning Willem III, overleed en de tienjarige Wilhelmina koningin werd. Zij moest als regentes alles doen om de koninklijke waardigheid van het ambt te verbeteren, want dat was „zwaar ondermijnd door het gedrag van Emma’s echtgenoot en zijn zonen uit zijn eerste huwelijk. De schande die over de familie was gekomen moest worden uitgewist.”

Koningin Emma stelde daarop „pragmatisch de koers bij waar dat noodzakelijk bleek te zijn en gaf koningin Wilhelmina bovenal een sterk religieuze, historisch geïnspireerde en ethisch gekleurde opvoeding. Het koningschap moest weer een roeping worden en niet een baantje waarvoor bedankt kon worden of dat geschikt kon worden naar persoonlijke opportunistische wensen.”

Koningin Emma kon bij het begin van haar regentschap niet op een sterke staf rekenen, stelde Diependaal. „Het respect voor het koningschap was zwaar ondermijnd door het gedrag van Willem III en zijn zonen. Het koninklijke huishouden was tot een chaos verworden in de laatste levensjaren van Willem III. Koningin Emma erfde in 1890 een deels leeggelopen huishouden en had daardoor weinig hoffunctionarissen die haar constructief konden ondersteunen.”

Ondertussen keken de gezaghebbers haar „zelfverzekerd” op de vingers. „Koningin Emma stond waarschijnlijk geïsoleerd van de sociale en politieke elite van haar tijd.”

Ook internationaal stond Emma alleen. „De prinselijke en koninklijke dynastieën vormen tot 1918 een sociale en politieke ‘clan’. De Oranje-dynastie faalde in de tweede helft van de negentiende eeuw om hiervan een succesvol onderdeel te zijn. Koning Willem III was niet gerespecteerd, zijn oudste zoon weigerde te trouwen binnen een vooraanstaande Europese koninklijke of keizerlijke familie, terwijl Emma’s eigen dynastieke mogelijkheden beperkt waren als gevolg van haar relatief eenvoudige afkomst als prinses van Waldeck en Pyrmont.

Koningin Emma „vocht” ook de bij het koningschap behorende staatkundige rechten. Diependaal: „Net als Willem III vocht koningin Emma als regentes daarom een robbertje uit over de interpretatie van de Grondwet waar het de ”Magt des Konings” betrof.” De koningin verzamelde in het Koninklijk Huisarchief „goederen die het historische belang en de prestige van de Oranjedynastie tot uiting brachten.”

Emma was niet „de ideale liberale en burgerlijke regentes die de Nederlandse monarchie vernieuwde in een nationalistisch tijdperk”, stelt Diependaal. Aan koningin Emma wordt soms toegeschreven dat zij bewust met haar dochter Wilhelmina het land inging om haar dochter zo bekendheid te geven. Zij zou hierin vernieuwend zijn geweest, zeggen veel bronnen. Diependaal spreekt dat tegen. „De koninklijke bezoeken in het land waren geen uitvinding van koningin Emma. Ze waren onderdeel van een oude traditie en onderdeel van Wilhelmina’s opleiding. In de archieven van de koninklijke hofdepartementen zijn geen bewijzen aangetroffen dat koningin Emma een beleid voerde dat in de moderne tijd zou worden geduid als ”public relations”.”

Koningin Emma had niet direct liberale politieke opvattingen zoals sommige historici stellen, zei Diependaal woensdag. Koningin Emma „wilde boven de politieke partijen staan en verborg daarom haar politieke opvattingen. Evenmin heb ik bewijzen gevonden dat koningin Emma samenwerkte met de liberale burgerij in de grote steden om onderdanen in de lage sociale en economische klassen ”te civiliseren”. Zij wilde waarschijnlijk een regentes voor alle onderdanen van haar minderjarige dochter zijn.”