De achterliggende tien jaar zijn nieuwe kerken ontstaan. De verdeeldheid gaat maar door, concludeerde Van der Graaf. Hoe daartegenover te staan? „Jezus Christus is onze enige hoop. Die hoop ligt niet verankerd in kerken en instituten”, aldus de voormalige algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk.

De Amsterdamse migrantenpredikant dr. S. Lee sloot daar in zijn toespraak op aan. „Het is Christus die ons bindt. Niet onze kerkelijke denominatie.”

Verschillen zullen er over twintig jaar nog zijn, constateerde prof. dr. Eginhard Meijering van de Remonstrantse Broederschap. Hij hoopt echter dat dan niet meer gesproken wordt over verschillen tussen kerken, maar over verschillen binnen de kerk.

„Betekent eenheid dat alle verschillen dan maar vergeten moeten worden?”, vroeg prof. dr. C. van der Kooi. Volgens hem is er verschil tussen idealisme en realisme. Hij denkt dat er vandaag de dag meer sprake is van postmodern idealisme dan van protestantisme. „Protestantisme en realisme moeten de overhand krijgen. Met al het andere moeten we de Kliko vullen.”

De Reformatie was bedoeld als noodmaatregel, stelde de hoogleraar westerse systematische theologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Die noodmaatregel is op de achtergrond geraakt, meent hij. Prof. Van der Kooi zei van deze nationale synode mee te nemen dat de kerk weer in de goede vorm gebracht moet worden. „De muren van de kerk zijn te hoog opgetrokken. De fase van institutionele verkokering is voorbij. De verdeeldheid is geen reclame. We moeten weer naar Rome kijken. Christus heeft ons eenheid opgedragen.”

Kerkelijke eenheid is volgens prof. Van der Kooi transnationaal, zoals ook de Nationale Synode van 1618 en 1619 dat was. Hij wees op de migrantenkerken, die bij tweede nationale synode ruim vertegenwoordigd zijn. Verder stelde hij dat er gesprek nodig is op theologisch niveau. „Neem het initiatief daartoe in uw eigen omgeving. Binnen de bedding van een missionair kader moet eenheid plaatselijk vorm krijgen”, zei hij.

Verschillende kerkelijke stromingen boden burgemeester drs. A. A. M. Brok van Dordrecht een boodschap van compassie voor kerk en samenleving aan. Volgens ds. M. Jonker van de Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten is het de grote opdracht en het grote gebod ons te spiegelen aan het gebod van de liefde. „Daarbij moeten we ons concentreren op het wezenlijke: Gods heilzame openbaring in Jezus Christus”, zei ds. R. Mijnals-Doth van de Evangelische Broedergemeente. „We zijn niet het Licht der wereld, maar we hopen er op dat we wel een weerkaatsing kunnen zijn van het Licht dat Christus is.”

Op persoonlijke titel reflecteerde drs. I. A. Kole, lid van de gereformeerde gemeenten, op wat hij van de nationale synode meenam. „Laten we vasthouden dat de Bijbel het Woord van God is en dat de verkondiging moet doorgaan. We hebben een biddende en dankende Hogepriester in de hemel die laat horen dat je met God verzoend moet worden. Hij zoekt ons behoud. Dat laat Hij zien in de doop.”

Kole legde ook de vinger bij de groei van het geloof. Groei kan volgens hem belemmerd worden door dwaalleer, door zonde en door gebrek aan geloof. „Wat zien de mensen van de groei van ons geloof in onze seculiere omgeving en hoe moeten onze jongeren zien wat ons leven met Christus betekent? We moeten een leesbare brief van Hem zijn. Investeer daarom in de gezinnen De inhoud van de waarheid moet in onze gesprekken aan de orde komen”, aldus Kole.