Tijdens een buitengewone aandeelhoudersvergadering op het hoofdkantoor in Den Haag valt morgenmiddag de beslissing over de verkoop van de Duitse dochter E-Plus. Alleen de Europese Commissie zou daarna nog een spaak in het wiel kunnen steken. Die ziet, in het belang van de consument, toe op het behoud van voldoende concurrentie en moet daarom goedkeuring hechten aan de miljardentransactie.

Onder de beleggers lijkt het een gelopen race. KPN had voor twijfelaars een aardig lokkertje in petto: het hervat de betaling van dividend, nadat het eerder aankondigde in 2013 en 2014 af te zullen zien van die uitkering. Toch leek het aanvankelijk erg spannend te worden. Tegenstand van grootaandeelhouder América Móvil, dat tot dusver beschikt over een belang van bijna 30 procent, viel niet uit te sluiten. Maar na heronderhandelingen over de deal laat KPN in een aanvullende circulaire aan de kapitaalverschaffers weten dat die partij zich „onherroepelijk gecommitteerd” heeft.

Bovendien zijn de zeggenschapsverhoudingen kortgeleden drastisch gewijzigd. Eind augustus trokken de ‘beschermheren’ van KPN, de Stichting Preferente Aandelen B, zoals die instelling officieel heet, een verdedigingswal op tegen het bod van het Mexicaanse América Móvil, de telecomreus van de steenrijke Carlos Slim. Daardoor kan deze stichting, als zij meestemt in de vergadering, de zaken naar haar hand zetten. Het doorkruisen van de beoogde verkoop van E-Plus zal zij zeker niet accepteren.

Investeringen

Op 23 juli deelde KPN mee dat het overeenstemming had bereikt met de Spaanse branchegenoot Telefónica over een overname van de Duitse tak. In eerste instantie werd afgesproken dat de prijs zou bestaan uit 5 miljard euro in contanten en een belang voor de Nederlandse onderneming in Telefónica Deutschland van 17,6 procent. De totale som van de transactie bedroeg daarmee 8,1 miljard euro.

América Móvil startte echter, zoals reeds vermeld, nieuwe gesprekken met Telefónica. Dat resulteerde in augustus in een verhoging tot 8,55 miljard. De betaling in contanten blijft 5 miljard, maar de deelneming is naar boven aangepast tot 20,5 procent. Via die constructie blijft KPN toch nog een beetje betrokken bij en meeprofiteren van de gang van zaken op de Duitse markt.

Het afstoten van E-Plus, de op twee na grootste aanbieder van mobiele diensten bij onze oosterburen, betekent voor KPN een forse aderlating. Het raakt in één klap ongeveer een vierde van zijn omzet en winst kwijt.

Maar het concern van topman Eelco Blok zit nu eenmaal te springen om geld. De val van de beurskoers van 7,50 euro in de lente van 2011 naar ongeveer 1,55 euro afgelopen juli zegt genoeg: KPN staat er niet florissant voor. Om de positie te versterken schreef het eerder dit jaar ook al een aandelenemissie uit van 3 miljard euro.

Het torst een flinke schuld mee en met de noodzakelijke investeringen in allerlei innovaties, waaronder die in het supersnelle internetnetwerk 4G, zijn enorme bedragen gemoeid. Zo moest het op een veiling van frequenties op genoemd terrein, eind vorig jaar, 1,35 miljard euro neertellen.

Internetzeepbel

Het bedrijf, ontstaan uit wat vroeger iedereen kende als de PTT, heeft een pendelbeweging achter de rug van expansie over de grens en weer terug naar de thuisbasis. In de jaren negentig vond de liberalisering van de telecommarkt plaats. KPN moest zich wapenen tegen de oprukkende concurrentie. De monopoliepositie behoorde tot het verleden. De wereld veranderde in rap tempo, met de opmars van internet, e-mail en mobieltje. Die technologische vernieuwingen leken garant te staan voor een explosieve groei in de sector en voor economische voorspoed in het algemeen.

KPN toonde volop ambitie, koos ervoor ook in het buitenland activiteiten te ontplooien. In 1999 sloeg het, onder leiding van bestuursvoorzitter Wim Dik, op dat punt zijn grootste slag toen het een meerderheidsbelang in E-Plus overnam van het Amerikaanse BellSouth, voor een bedrag van 41 miljard gulden, omgerekend 18,6 miljard euro. Enkele jaren later betaalde het 2,1 miljard om de rest van de Duitse provider te verwerven.

Maar toen was de internetzeepbel inmiddels uiteengespat. De Nederlandse telecomaanbieder had zijn hand overspeeld, kampte met grote schulden en begon te wankelen. De beurskoers duikelde in anderhalf jaar van rond de 70 euro naar niet meer dan ruim 2 euro. In 2001 trad Ad Scheepbouwer aan als hoogste baas. Die zette, om te overleven, een snoeihard saneringsbeleid in, wat gepaard ging met het verlies van tienduizenden banen.

Nu, na zo’n veertien jaar, is KPN terug bij af. Het haalt een streep door zijn Europese idealen, om in de toekomst een gezonde speler te kunnen zijn in Nederland. Het opereert straks verder alleen nog in België, met de dochter BASE. Dat alles in een situatie met heftige bewegingen op de markt. Zo lopen klanten gemakkelijk over naar een concurrent. Zij bellen en sms’en minder en communiceren vaker via sociale media en WhatsApp.

Overnamebod

KPN vervolgt in afgeslankte vorm zijn weg. Maar er verandert waarschijnlijk nog meer. De dagen als zelfstandige onderneming lijken geteld. Het ziet ernaar uit dat ze wordt overgenomen door América Móvil. Carlos Slim heeft immers deze zomer een openbaar bod aangekondigd. Hij probeert zijn imperium uit te bouwen in Europa en gebruikt daarvoor KPN als springplank. Het onderwerp staat niet op de agenda van de aandeelhoudersvergadering van morgen, maar hangt uiteraard wel als een schaduw over die bijeenkomst.

Voorlopig rust er nog even een blokkade op de pogingen van Slim. De beschermingsstichting heeft door de optie in stelling te brengen om extra aandelen uit te geven, de macht naar zich toe getrokken. Voorzitter Jacques Schraven van de stichting, die voorheen leidinggaf aan de werkgeversclub VNO-NCW, benadrukte in de toelichting op die actie echter meteen: „Wij zijn niet tegen een overname van KPN.” Doel van de stichting is om via onderhandelingen met América Móvil goede afspraken te realiseren over het bod en andere voorwaarden. Daarna ligt de weg voor de Mexicanen open om hun bedoelingen te verwezenlijken.

De vergadering van morgen markeert een belangrijke stap naar een nieuwe toekomst van KPN. Na de afronding van de verkoop van E-Plus richt de aandacht zich op de overnamepoging van América Móvil. Het telecomconcern verkeert al jaren in turbulente omstandigheden. Voorlopig zal dat ook zo blijven.

Mijlpalen

1989: Het bedrijf heette tot dan toe PTT (Posterijen, Telegrafie en Telefonie) en de controle erover berustte volledig bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Op 1 januari 1989 brengt de verzelfstandiging daarin verandering. Het karakter van de aloude PTT, opgericht in het midden van de negentiende eeuw, transformeert van een ambtelijke organisatie naar een commerciële onderneming, op afstand van de overheid. De staat blijft vooralsnog wel 100 procent eigenaar. De naam luidt voortaan Koninklijke PTT Nederland NV, afgekort KPN.

1994: KPN krijgt een notering aan de effectenbeurs in Amsterdam, een jaar erna ook in New York. De eerste tranche van de aandelen wordt verkocht tegen een prijs van 49,75 gulden per stuk. Vanuit de gedachte dat het een concern betreft waarmee iedereen, via het post- en telefoonverkeer, in het dagelijkse leven te maken heeft en dat er daarom sprake is van een soort volksaandeel, ontvangen particulieren die inschrijven een korting van 2,50 gulden. De overheid bouwt later haar belang in de vennootschap verder af.

1998: De onderneming wordt gesplitst. Het nationale postbedrijf treedt op eigen benen de toekomst tegemoet. Ontwikkelingen in de fase daarna resulteren uiteindelijk in de huidige situatie, met twee spelers in deze sfeer: PostNL en koeriersdienst TNT Express. KPN vervolgt zijn weg als leverancier van telecommunicatie- en ict-diensten. Het biedt zijn klanten vaste en mobiele telefonie, internet en televisie. De officiële naam wijzigt opnieuw, nu in Koninklijke KPN NV.