De inmiddels 78-jarige Rios Montt, wiens politieke carrière nu in mineur is afgerond, greep in maart 1982 de macht en regeerde Guatemala met harde hand gedurende bijna twee jaar. Tijdens zijn korte schrikbewind, dat met een andere militaire putsch ten einde kwam, bereikte de reeds lang sluimerende burgeroorlog zijn bloedige hoogtepunt en kwamen tienduizenden burgers, meest ongewapende indianen, om het leven.

Burgemeester Oscar Berger (57) van Guatemala-stad won de presidentsverkiezing van zondag met ruim 38 procent van de stemmen. Berger is de lijsttrekker van de zogeheten Grote Nationale Alliantie (GANA), een combinatie van kleinere politieke partijen met overwegend gematigd progressieve programma’s.

De meer conservatief geaarde zakenman Alvaro Colom eindigde met bijna 28 procent van de stemmen op de tweede plaats en gaat nu samen met Oscar Berger door naar een tweede en beslissende verkiezingsronde, die op 28 december zal plaatsvinden.

Behalve een nieuwe president kozen de ruim 5 miljoen kiezers van Guatemala maandag ook 158 congresleden, 331 regiobestuurders en 20 afgevaardigden bij het Midden-Amerikaanse parlement.

Volgens de nationale kiesraad was de opkomst uitzonderlijk hoog. Slechts eenvijfde deel van het electoraat liet zondag verstek gaan. De onverwacht hoge belangstelling van de kiezers zorgt voor de nodige problemen bij het verwerken en tellen van de stemmen. Maandagavond, een vol etmaal na de sluiting van de kieslokalen, was nog slechts 65 procent van de stemmen geteld.

Hoewel zich maandag op de burelen van de kiesraad in Guatemala-stad redelijk chaotische taferelen ontvouwden, signaleerden de ongeveer 5000 verkiezingswaarnemers uit binnen- en buitenland geen onregelmatigheden.

Bijna alle kandidaten hadden vooraf dezelfde toezeggingen gedaan. Berger, Colom en Montt beloofden als in koor korte metten te zullen maken met de misdaad, de corruptie en de werkeloosheid. Alle drie verzekerden ze de kiezers meer aandacht van overheidswege voor onderwijs en volksgezondheid, terwijl geen van de drie koplopers echt originele ideeën te berde wist te brengen.

Dat desondanks ruim 80 procent van de kiezers kwam opdagen, was volgens politieke waarnemers en analisten paradoxaal genoeg te danken aan de kandidaatstelling van oud-dictator Rios Montt. Eerder had deze gewezen alleenheerser en voormalige evangelische predikant tot twee keer toe geprobeerd om het presidentschap van Guatemala via de stembus te veroveren. Beide keren had de Hoge Raad dit verboden, gezien het grote aantal strafprocessen tegen de ex-dictator in verband met talrijke mensenrechtenschendingen. Wel mocht Rios Montt zich laten kiezen tot parlementslid, wat hem een tijdelijke vrijstelling van rechtsvervolging opleverde.

Sinds enkele jaren is Rios Montt voorzitter van het Guatemalteekse parlement en in die hoedanigheid was hij de belangrijkste pilaar van de huidige regering van president Alfonso Portillo. Vele zagen in de kandidatuur van Montt een zoveelste poging van hem om aan de justitie te ontsnappen. Door het onderspit te delven verliest de voormalige sterke man zijn immuniteit voor rechtsvervolging.

De voorlopige winnaar van de stemming van zondag, Oscar Berger, was gedurende negen jaar burgemeester van Guatemala-stad. In 1999 verloor hij de presidentsverkiezing in de tweede ronde. Bergers belangrijkste voorstel is het aanbrengen van een beter afgebakende scheiding tussen de politiek en de militairen. Anderzijds wil Berger het leger betrekken bij de strijd tegen de georganiseerde misdaad.

Guatemala is een van de gevaarlijkste landen van Midden-Amerika. Hoewel zijn beleidsideeën vrij kleurloos zijn, is Berger voorstander van een stiptere naleving van het vredesverdrag uit 1996 tussen regering en guerrilla dat een zich bijna veertig jaar lang voortslepende burgeroorlog ten einde bracht. Verschillende bepalingen van dit verdrag kwamen tot dusver niet verder dan het papier waarop zij geschreven staan. Vooral de blijvende greep van de militairen op het politieke gebeuren is de voormalige guerrillaleiders een doorn in het oog.

Op economisch terrein hield Oscar Berger zich tijdens de verkiezingscampagne op de vlakte. Zijn beleidsplannen beperken zich tot het verbeteren van de door oorlog en crisis zwaar gehavende infrastructuur van het land. In het beleidsprogramma ”Een Reddingsboei voor Guatemala” stelt Berger de „zorgvuldige privatisering” van staatsbedrijven voor. De opbrengsten moeten ten goede komen aan het herstel van wegen, havens en vliegvelden.

Door de machtsambities van ”de Generaal”, zoals Rios Montt in Guatemala bekendstaat, resoluut af te wijzen, gaven de kiezers van het land te kennen geen quasi-dictatoriale president te wensen.

„Er ontbreekt misschien nog veel aan de democratie in dit land, maar er is vooruitgang”, zo constateert George Vickers van het in de Verenigde Staten gevestigde Instituut voor een Open Samenleving. Generaal Rios Montt is sinds de stemming niet meer in het openbaar gezien. Kennelijk heeft de ex-president zijn nederlaag nog niet willen erkennen.