Zo is in het overzicht dat Omroep Gelderland op zijn website plaatste niet overal sprake van de bouw van een nieuwe kerk, maar gaat het ook om verbouw. In andere gevallen gaat het niet om nieuwbouw, maar om het gebruik op zondag van een bestaand gebouw voor kerkelijke samenkomsten. Verder zijn niet alle nieuwe kerken in de provincie meegenomen in het overzicht – zo ontbreekt de gereformeerde kerk vrijgemaakt in Zutphen. Dat neemt niet weg dat er in Gelderland, tegen de landelijke trend in, heel wat nieuwe kerken worden gebouwd.

Streekfunctie

Het betreft vooral de Noordwest-Veluwe, de Gelderse Vallei en een deel van de Betuwe: dat gedeelte dat hoort bij de zogenoemde biblebelt, een strook in Nederland waar reflatief veel reformatorische christenen wonen.

In het overzicht van Omroep Gelderland worden nogal wat kerkgebouwen binnen de Hersteld Hervormde Kerk vermeld. De Gelderse Vallei is een van de kerngebieden van dit in 2004 ontstane kerkverband. In een aantal plaatsen kreeg de hersteld hervormde gemeente sindsdien het ‘oude’ kerkgebouw toegewezen, zoals in Garderen, Lunteren en Opheusden. Er waren echter ook plaatsen waar dat niet gebeurde en de gemeente een nieuwe kerk bouwde, zoals in Barneveld, Ede en Harskamp.

Ook gereformeerde gemeenten in dit gebied hebben nogal wat nieuwe kerken gebouwd, onder meer in Barneveld, Ede, Geldermalsen en Scherpenzeel. Meestal gaat het om grote gemeenten die een streek­functie hebben.

Van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland is eveneens een aantal kerken in het overzicht opgenomen, waarbij de grote kerkgebouwen in Barneveld en Opheusden eruit springen.

Evangelische gemeenten worden niet vaak genoemd. Van deze gemeenten is het overzicht verre van volledig. Nogal wat gemeenten komen op zondag bijeen in bestaande gebouwen, zoals aula’s van scholen. Zo is de snelgroeiende christengemeente DoorBrekers in Barneveld, die diensten in de Veluwehal houdt, niet opgenomen. Vrije evangelische gemeenten, die ook in het overzicht genoemd worden, zijn in de negentiende eeuw ontstaan en zijn anders van karakter dan de in de twintigste eeuw ontstane evangelische gemeenten.

In het overzicht staan maar enkele nieuwe kerkgebouwen van gemeenten binnen de Protestantse Kerk in Nederland (Barneveld, Ede en Harderwijk), wat onder meer te maken heeft met de ontwikkeling van de Hersteld Hervormde Kerk en de daling van het aantal kerkgangers ondanks de groei van de burgerlijke gemeente.

Van de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland is maar één nieuw bedehuis vermeld (Elspeet). In het overzicht worden voor deze periode geen nieuwe christelijke gereformeerde kerkgebouwen genoemd, wel een aantal verbouwingen.

De bouw van nieuwe kerken betekent niet dat de secularisatie deze gebieden voorbijgaat. In Harderwijk bijvoorbeeld staan vier kerken van de protestantse gemeente te koop.

Stoffels: Vooral evangelische gemeenten zullen groeien

Prof. dr. Hijme Stoffels, als godsdienstsocioloog verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, stelt dat er meer onderzoek nodig is om een goed beeld te kunnen geven van kerkbouw en -sluiting in Gelderland, bijvoorbeeld van de verschillende regio’s en het onderlinge grensverkeer. Hij merkt op dat de bouw van een nieuwe kerk niet automatisch een groei van de gemeente inhoudt. „En wat gebeurt er met de oude kerk? Wordt die verkocht aan een andere kerkelijke gemeente, of aan de eredienst onttrokken? Zo is bijvoorbeeld het oude kerkgebouw van de gereformeerde gemeente in Nederland te Barneveld gesloopt.”

Het is Stoffels opgevallen dat er in het overzicht niet uitsluitend nieuwe kerken zijn opgenomen, maar ook uitbreidingen. De hoogleraar wijst er verder op dat de bouw van hersteld hervormde kerken met andere zaken dan met uitbreiding te maken kan hebben.

De godsdienstsocioloog constateert dat de bouw van nieuwe kerken zich hoofdzakelijk voordoet op de Veluwe, in de Gelderse Vallei en in de Betuwe, terwijl er geen nieuwe kerken worden gebouwd in de Achterhoek en in de grote steden. Hij wijst erop dat de groei van de kerken in een van de kerngebieden van de biblebelt te maken kan hebben met de toestroom van reformatorische christenen elders uit het land, omdat er in het Gelderse voor hen geschikte kerken en scholen zijn. Bovendien is het centraal in Nederland gelegen gebied ook om andere redenen aantrekkelijk.

De hoogleraar vindt het opvallend dat er de laatste jaren grote nieuwe kerken van de Gereformeerde Gemeenten gebouwd zijn in deze regio. Hij verklaart het voor een deel door de over het algemeen (vrij) grote gezinnen en het feit dat de jongeren doorgaans bij de kerk blijven. Daarnaast is er ook sprake van een aanzuigende werking op andere regio’s. „Het percentage leden van de Gereformeerde Gemeenten in de Gelderse Vallei en op de Veluwe bedroeg in 1960 11 en in 2000 17 procent van het totaal. In het geheel groeien de Gereformeerde Gemeenten slechts weinig. Stijging hier kan dus achteruitgang en eventuele kerksluiting elders inhouden.”

De onderzoeker vindt de bouw van hersteld hervormde kerken voor de hand liggend, en tegelijkertijd een aanwijzing dat het hier gaat om financieel draagkrachtige gemeenten, waar de gemeenteleden bereid zijn om te offeren voor hun kerk.

Of de situatie zo blijft, is niet zeker. Prof. Stoffels wijst op de aantrekkingskracht van evangelische groepen, waarvan hij DoorBrekers in Barneveld noemt, die momenteel snel groeit en zo’n 2000 bezoekers tijdens de diensten telt. „De groei van de evangelischen is niet zo zichtbaar, omdat zij minder hechten aan kerkgebouwen en vaak samenkomen in scholen en bedrijfshallen. Maar er is wel degelijk iets aan de hand. Ook jonge mensen op de Veluwe komen in contact met de evangelischen, die een eigentijdser aanbod hebben, waardoor ze beter bij de huidige cultuur aansluiten.”

Stoffels verwacht dat er in de toekomst nog wel van enige groei van reformatorische kerken in Gelderland sprake zal zijn, vooral door vestiging van elders en door een geboorteoverschot. Hij denkt niet dat de traditionele reformatorische kerken veel mensen van buiten de groep zullen aantrekken.

De grootste groei verwacht hij bij de evangelische richting. „Dat zie ik ook in mijn woonplaats, Den Haag, waar evangelischen nieuwe groepen aantrekken door in te spelen op de cultuur van vandaag.” Hij ziet dat sommige reformatorische kerken elementen van evangelischen die bij ze passen, overnemen, vooral in Gereformeerde Bondsgemeenten.

Prof. Stoffels adviseert om te letten op wat er in de grote steden gebeurt. „Reformatorische en evangelische kerken kunnen daarvan leren.”

Lijst nieuwe of uitgebreide kerken

Een overzicht van een aantal nieuwe kerken in Gelderland in de laatste vijftien jaar. Het gaat om een bijgewerkte lijst van Omroep Gelderland. De lijst pretendeert niet volledig te zijn.

Barneveld

• De Hof, hervormde gemeente (2006)

• Adullam, gereformeerde gemeente (2008)

• De Hoeksteen, geref. gemeente in Ned. (2008)

• Kerkgebouw oud gereformeerde gemeente in Nederland, verbouwing (2009)

• Pniëlkerk, hersteld hervormde gemeente (2011)

Ede

• De Kei, Unie van Baptisten (2000)

• Kapel Gelderse Valleiziekenhuis (2000)

• Emmaüskerk, hervormde gemeente (2003)

• Kruispunt, eerst hervormd, nu Gereformeerde Kerken Nederland (2005)

• kerkgebouw hersteld hervormde gemeente (2008)

• De Schuilplaats, evangeliegemeente (2009)

• De Akker, Leger des Heils (2011)

• Petrakerk, gereformeerde gemeente (2013)

Ederveen

• gereformeerde gemeente in Nederland, uitbreiding (2004)

Elspeet

• kerk hersteld hervormde gemeente (2010)

• kerk oud geref. gemeente in Nederland (2011)

• Broederschapshuis, doopsgezinden (2011)

Geldermalsen

• De Ark, vrije evangelische gemeente (2000)

• Bethel, gereformeerde gemeente (2003)

• kerk gereformeerde gemeente in Nederland, verbouwing (2013)

Harderwijk

• Leger des Heils (2001)

• Nieuw-Apostolische Kerk (2002)

• Elim, Unie van Baptistengemeenten (2006)

• ARCH, evangeliegemeente (2011)

• De Regenboog, PKN (2011)

Harskamp

• Eben-Haëzer, hersteld hervormde gemeente (2008)

Hattem

• Bethel, vrije baptistengemeente, uitbreiding (2003)

Heerde

• Rehoboth, christelijke gereformeerde kerk, uitbreiding (2002)

• Schaapspoort, evangeliegemeente (2011)

Nunspeet

• gereformeerde gemeente, uitbreiding (2001)

• Ned. gereformeerde kerk, verbouwing (2002)

• Dorpsherberg, vrije evangelische gemeente (2010)

Kesteren

• kerk hersteld hervormde gemeente (2013)

Lunteren

• Nederlandse Protestanten Bond, vervanging (2006)

Nijkerk

• De Fontein, herv. gemeente van b.a. (2011)

Oldebroek

• vrije evangelische gemeente (2005)

• kerkgebouw hersteld hervormde gemeente (2011)

Opheusden

• geref. gemeente in Nederland, uitbreiding (1999)

Putten

• kerkgebouw hersteld hervormde gemeente (2011)

Scherpenzeel

• Breehoek, christelijke gereformeerde kerk (2009)

• gereformeerde gemeente (2013)

Waardenburg

• Rehoboth, hersteld hervormde gemeente (2006)

Omroep Gelderland: 40 nieuwe kerken in 15 jaar tijd.