Commissaris Verheugen (Uitbreiding) presenteerde woensdag de rapporten over de stand van zaken in elk van de betrokken landen in de aanloop naar de overstap. Op 1 mei 2004, zo ligt al langer vast, verwerven Polen, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Slovenië, Litouwen, Letland, Estland, Cyprus en Malta het volwaardige lidmaatschap. Bulgarije en Roemenië streven ernaar in 2007 gereed te zijn om aan te haken.

Verheugen constateert dat de overheden veel vooruitgang hebben geboekt. Toch is hij niet helemaal tevreden. Hij somt een lijst van 39 aandachtspunten op die „krachtige en snelle actie” vereisen.

Lukt het niet om tijdig alle noodzakelijke aanpassingen te verwezenlijken, dan zullen de toetreders zelf de gevolgen daarvan ondervinden. Zij mogen dan voorlopig bepaalde producten niet afzetten op de interne markt van de EU of zullen minder subsidies ontvangen vanuit Brussel.

Vooral in Polen, dat met een bevolking van zo’n 40 miljoen mensen de grootste natie is onder de nieuwe leden, signaleert de Commissie tal van tekortkomingen. Polen vormt veruit het ernstigste probleem, stelde dinsdag een EU-diplomaat vast.

Dat weerhoudt de regering in Warschau er overigens niet van in het overleg over de beoogde grondwet voor de Unie een harde opstelling in te nemen. Zij dreigt in december een akkoord te blokkeren als zij niet een grotere invloed krijgt bij stemmingen binnen de Europese ministerraden.

In de rapportage van Verheugen is kritiek te vinden op onder meer de omstandigheden in de slachterijen, de zuivelfabrieken en andere levensmiddelenbedrijven. Bij de herstructurering van de zware industrie, de landbouw en de energievoorziening blijven de vorderingen onder de maat. Diploma’s in de medische sector kunnen niet zomaar elders worden erkend, omdat de opleidingen niet voldoen aan de normen. Voorts heeft Polen zijn administratieve systeem niet op orde om de directe betalingen vanuit de gemeenschapskas aan de boeren te verwerken en de vereiste controle op die geldstromen uit te oefenen.

Turkije beschikt sinds eind 1999 officieel over de status van kandidaat-lid, maar de voorbereidende besprekingen over de toetreding zijn nog niet begonnen. Eind volgend jaar, als Nederland het per zes maanden roulerende voorzitterschap bekleedt, moet de EU beslissen of en zo ja wanneer die onderhandelingen kunnen aanvangen.

Verheugen beoordeelt de ontwikkelingen in het betrokken land als positief. Hij prijst de recente politieke en economische hervormingen. Tegelijk waarschuwt hij de autoriteiten in Ankara dat nog op diverse terreinen ingrijpende verbeteringen nodig zijn. Zo spoort hij hen aan een einde te maken aan de folteringen in gevangenissen en politiecellen en maatregelen te treffen om de discriminatie van minderheden, waaronder de Koerden, te stoppen.

Verder verlangt hij medewerking aan het vinden van een oplossing voor de tweedeling op Cyprus. Het noordelijke deel van het eiland, dat internationaal alleen wordt erkend door Turkije, ligt dwars als het gaat om een hereniging.