Een paar dingen zijn de commissie opgevallen, aldus prof. Willem Frijhoff. „Naar onze smaak houdt de Nederlandse theologische wereld zich te weinig bezig met waar het om gaat. Wat is de kern van onderzoek naar geloof, kerk, religie? Hoe noodzakelijk is theologie voor ons zelfverstaan, als een kritische discipline in de samenleving? De commissie constateert een gebrek aan reflectie. Als Nederlander wist ik dat wel, maar mijn vier buitenlandse collega’s waren echt geschokt door de onbegrijpelijke snelheid waarmee universiteiten dingen afbreken en ergens anders neerzetten. Dingen die heel goed werken kunnen een jaar later ineens niet meer bestaan, om redenen die ons volstrekt onduidelijk zijn. Het gebied van theologie en religiestudies is erg versnipperd. Er is geen consensus over de academische positie van theologie. Die visitaties leiden ertoe dat instellingen zich tegen elkaar afzetten: de één vindt zichzelf geweldig, de ander zegt: Jammer dat wij niet geweldig zijn. Terwijl wij als commissie juist zeggen: Ga eens meer samenwerken.”

En vindt dat gehoor?

„Ik heb geen idee, ik hoor niets van de bestuurders. Wel hadden wij de indruk dat medewerkers van de universiteiten de problemen zien, maar het niet durven te zeggen. Ze blijven loyaal aan de instellingen die het toch al moeilijk hebben.”

Groningen kwam als beste uit de bus. Wat is de reden dat de universiteiten van Amsterdam, Leiden en Nijmegen niet hebben meegedaan in de procedure?

„In Nederland zijn universiteiten verplicht zich regelmatig te laten visiteren, maar het hoeft niet per se allemaal tegelijk. Zo is Leiden onlangs apart gevisiteerd. Als commissie vinden we dat wel jammer, want we hadden graag een nationale ranking gehad.”

De kwaliteit van het theologisch 
onderzoek is goed tot zeer goed. Toch heeft de commissie grote zorgen.

„Wij zeggen: waar zijn ze nu eigenlijk mee bezig? De meeste instellingen hebben een oude traditie van theologiebeoefening, en zetten die gewoon voort. En de religiestudies worden ernaast gezet, als een soort seculiere variant van de kerkelijke theologie. Maar de positie van het hele vakgebied, díé moet worden doordacht. Neem het feit dat religie in allerlei sectoren van de wetenschap opduikt, in de geschiedenis, de sociale wetenschappen, de psychologie, overal heb je brokjes religie. Wat doen wij daarmee? Er is een herordening nodig, met het oog op de toekomst.”

Enerzijds te traditioneel, anderzijds schrijft de commissie: Men snijdt zich af van het verleden, „alsof je je moet schamen voor Christendom en theologie.” Dit gaat gepaard met een overdreven aandacht voor islamstudies.

„Het is een van de indrukken die zijn blijven hangen uit de gesprekken. Men weet eigenlijk niet goed hoe men moet legitimeren wat men aan het doen is, omdat de maatschappelijke context niet gunstig is ten opzichte van het christendom. Het aantal islamstudies groeit, maar waarom eigenlijk? Is dit gekoppeld aan de Nederlandse situatie, of bestuderen we de islam omdat dit er een beetje bijhoort? Dan wordt er een los departement islamstudies opgericht, want dat is ook belangrijk.”

De rector van de Theologische Universiteit in Apeldoorn, G. C. den Hertog, waarschuwde in deze krant dat er wel ruimte moet blijven voor confessionele theologiebeoefening aan wetenschappelijke universiteiten. Hoe schat u dit in?

„Wat mij opvalt is zijn opmerking dat we geen begrip zouden hebben voor confessionele wetenschapsbeoefening. Dat is niet zo. Het gaat voor ons echt niet alleen over het publiceren in toptijdschriften. Wel is er een verschil tussen een brede confessionele wetenschapsbeoefening en wetenschap die op trouw aan een heel concrete belijdenis steunt. Die laatste vorm vinden we sterker bij deze universiteiten. Er is daar te weinig aandacht voor het academische element. De academische dimensie, die steeds een kritische houding veronderstelt, kan dan gevaar lopen.”

De commissie pleit voor één Theologische school –Divinity School– met voldoende wetenschappelijke kwaliteit, die de diverse kerken bedient. Hoe ziet u dit voor zich? Een school waaraan de universiteiten van Apeldoorn en Kampen en de opleiding van de Hersteld Hervormde Kerk meedoen?

„Ja, wij zijn ervoor om zoiets te proberen. Het is een reddingsoperatie, andere oplossingen werken kennelijk niet. Iedereen die zich daarin herkent, zou mee moeten doen. Maar men moet het wel zelf organiseren. Zo’n Divinity School heeft in elk geval een onderzoeksdeel dat strikt aan academische critereria beantwoordt en het hele veld dekt. Niet alleen kerken kunnen zich aansluiten, je kunt er ook gewoon theologie studeren, als buitenstaander. Er zou op deze school een duidelijker onderscheid moeten zijn tussen academische theologie en confessioneel gebonden theologie.”