Sárospatak vormde een belangrijk centrum voor de doorwerking van de Reformatie in Hongarije. Vanaf 1623 studeerden studenten uit Sárospatak ook aan de universiteit van Franeker (1585-1811), waarna ze theologische boeken meenamen naar Hongarije. De archieven en de fraaie bibliotheek, met daarin veel van die Nederlandse theologische werken, getuigen van een rijke historie.

Het zegel van de academie is ontleend aan Openbaring 14:6-7. Daarop staat een engel afgebeeld met in de ene hand het Evangelie en in de andere hand een trompet. De boodschap van de engel voor „iedere natie, stam, taal en volk” luidt: „Vrees God en geef Hem eer.”

De academie heeft stormen doorstaan tijdens de contrareformatie en onder de Turken, de nazi’s en de communisten. Ze kwam ongehavend uit de communistische tijd – waarin het portret van Lenin in de klaslokalen moest hangen. Toen het universiteitsbeeld met de engel door de communisten gesloopt dreigde te worden, nam een student het in een rugzak mee naar Engeland. Hij bracht het na de val van het communisme terug.

Conferentie

Aan deze historische academie wordt van vandaag tot en met zondag de tiende conferentie gehouden van het International Reformed Theological Institute (IRTI), dat in 1995 is opgericht door een groep Hongaarse, Zuid-Afrikaanse en Nederlandse theologen. Prof. dr. A. van de Beek was de eerste tien jaar director van het instituut. De tweejaarlijkse conferenties worden bezocht door gereformeerde theologen uit Hongarije, Zuid-Afrika en Nederland, Noord-Amerika, Australië, Zuid-Korea en Indonesië.

Na de Wende en het einde van de apartheid in Zuid-Afrika kwamen er nieuwe kansen voor academische contacten en uitwisselingen. Daarin speelt het IRTI, waarvan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) tegenwoordig mede-eigenaar is, een belangrijke rol. Er zijn zo’n 300 gereformeerde theologen bij aangesloten. Aan de conferentie nemen 22 personen uit Nederland deel, onder wie dr. H. van den Belt, dr. J. D. Th. Wassenaar, dr. G. van Klinken, dr. W. van Vlastuin en dr. ir. J. van der Graaf.

Thema

Thema van de conferentie is ”Het calvinisme en de wet”, onderverdeeld in drie subthema’s: ”Calvinisme en kerkwet”, ”Calvinisme en democratie” en ”Calvinisme en ethiek”. Prof. dr. Martien Brinkman, de director, zei in zijn openingswoord dat dit thema een belangrijke rol speelde rond de Barmer Thesen in Duitsland (1934) en de Belharbelijdenis in Zuid-Afrika (1982). Het zorgde direct voor hevige discussies over burgerlijke ongehoorzaamheid, en over de verhouding tussen kerk en staat en minderheden en meerderheden.

De calvinistische kerkorde weerspiegelt ook principes die grondleggend waren voor democratieën. Kerkorde, democratie en mensenrechten werden dikwijls dooreengeweven. „De culturele en politieke impact van het calvinisme kan een fel bediscussieerde twistappel genoemd worden”, aldus de director. Ter bevordering van een „levende gereformeerde theologie” ziet IRTI het als zijn taak zich in dit debat te mengen.

Heidelberger

Het calvinisme kenmerkt zich –meer dan het lutheranisme– door een sterke focus op de betekenis van de wet. Binnen het raam van de werken der dankbaarheid spreekt de Heidelbergse Catechismus over de vernieuwing door de Heilige Geest en de zekerheid van het geloof dat uit de vruchten wordt gekend. De catechismus spreekt over een beginsel van het nieuwe leven, overeenkomstig de geboden van God (antwoord 114) en over het hoe langer hoe meer vernieuwd worden naar het beeld van God (antwoord 115).

„Calvinisme heeft niet alleen een alomvattende benadering van de zonde maar ook van de verlossing”, zei Brinkman, met verwijzing naar de Amerikaanse gereformeerde filosoof Nicolaas Wolterstorf. Derhalve benadrukte Brinkman dat het conferentiethema valt onder de calvinistische leer van de heiliging, een leer met een persoonlijke en een institutionele component.

De verhouding tussen Wet en Evangelie en de betekenis voor kerkwet, burgerlijke wet en natuurwet, zijn thema’s die aan de orde komen. Wat betekent gehoorzaamheid aan de wet van God als een goddelijk bevel in het publieke domein? Wat is het verschil tussen Gods wet en de sharia van de moslims? „We verwachten een uitdagende conferentie over een fel bediscussieerd onderwerp”, zo besloot Brinkman. Wat de nadere uitwerking ervan is, zullen ons de komende dagen leren.

In Sárospatak vond vorige week de tiende conferentie van het International Reformed Theological Institute (IRTI) plaats. Dr. ir. J. van der Graaf doet verslag.