De Harderwijkse Veldkampkerk is niet weg te denken uit het leven van Jan (71) en Janny (69) Elgersma. Ze zijn ruim vier decennia buren van de kerk in de wijk Tweelingstad en trouwe bezoekers van de zondagse diensten. „We houden het spul al veertig jaar in de gaten”, zegt Elgersma met een lach.

In 1959 kregen de twee verkering. Tijdens de maandelijkse gezamenlijke vergaderingen van de gereformeerde knapenvereniging en de meisjesvereniging sprong de vonk over. Ze kerkten indertijd nog in de Harderwijkse Plantagekerk, waar Jan op jonge leeftijd diaken werd.

De kerk neemt in hun leven een belangrijke plaats in. „Het gaat me niet zozeer om het gebouw. Je weet dat God hier is. Dat heeft Hij beloofd: Waar twee of drie in Mijn Naam bijeen zijn, ben Ik in hun midden”, zegt Janny. Ze was jarenlang actief in het kinderclubwerk en is coördinator van de gebedsgroep die maandelijks bijeenkomt.

Hun drie dochters zijn in de Veldkampkerk gedoopt en hun huwelijken zijn er bevestigd. „Er ligt een stuk van ons leven. Dat valt straks weg”, zegt Janny. „Het kost me erg veel moeite”, bekent haar man. „We zitten al jaren op dezelfde plek, onder het orgel. We kunnen goed overweg met de andere mensen uit de wijk. Dat gaan we straks missen.”

Stadskerk

De Veldkampkerk (anno 1957) is een van de vijf kerken van de protestantse gemeente Harderwijk. De gemeente belegt elke zondagochtend een dienst in de Regenboogkerk in nieuwbouwwijk Drielanden, die in 2011 werd geopend, en op vier locaties elders in Harderwijk, ten noorden van de A28.

Het betreft drie kerken die vanouds gereformeerd waren en één kerk van een voorheen hervormde buitengewone wijkgemeente. Deze Nieuwe Kerk ontstond begin jaren vijftig en bood onderdak aan hervormden die zich niet thuis voelden in de vier wijken met een Gereformeerde Bondssignatuur. Zij vormden „een geloofsgemeenschap die zich losmaakte van een orthodoxe en traditionele wijze van geloven.”

Uiteindelijk moet er naast de Regenboog één protestantse stadskerk in Harderwijk overblijven. Eind 2015 zullen, zo is het streven, op twee locaties elke zondag drie diensten plaatshebben, die een traditioneel, oecumenisch-liturgisch en charismatisch karakter zullen hebben.

Om (ver)bouw mogelijk te maken en te komen tot „één goed geoutilleerde stadskerk” staan de vier oudere kerken sinds maart te koop. Na de sluiting van de Veldkampkerk gaat naar verwachting in december de tachtig jaar oude Plantagekerk dicht. Daarna wordt bezien hoe het verder gaat met de Stadsdennenkerk en de Nieuwe Kerk.

Vitale toekomst

In een officiële verklaring spreekt de protestantse gemeente van een proces „waarmee de grootste kerkgemeenschap van Harderwijk zich na een grondige analyse klaarmaakt voor een vitale toekomst.” Ook wordt er gesproken van „een springlevende gemeente die tijdig wil inspelen op maatschappelijke veranderingen.”

In dat proces is de sluiting van de Veldkampkerk, die sinds september 2011 geen predikant meer heeft, een belangrijke stap. Voorganger in de laatste dienst is ds. J. Mak, die van 1991 tot 2007 de gemeente diende en als emeritus nog in de wijk woont. Vanuit 1 Korinthe 3:9b –„Gods gebouw zijt gij”– kwam hij tot het thema: „Kerken verwelken, gebouwen vergaan, maar Gods Koninkrijk blijft bestaan.”

Na afloop van de dienst gaan onder meer „de paaskaars, de kanselbijbel en enkele kunstwerken” mee naar de Stadsdennenkerk, waar de eerste gezamenlijke dienst op 14 juli een bijzonder karakter krijgt. „De vieringen en verschillende activiteiten onder één dak bieden nieuwe kansen en een nieuw elan door een vollere kerk”, aldus de verklaring.

Achter alle mooie worden gaat onmiskenbaar een terugloop van het aantal leden en van inkomsten schuil. Zo daalde het aantal gereformeerden in de protestantse gemeente van 3011 in 2007 naar 2590 nu. Van hen komen er op zondag gemiddeld een kleine 500 in de kerk.

Sinds hij in 1991 naar Harderwijk kwam, is het ledenaantal van de drie vanouds gereformeerde kerken volgens ds. Mak ongeveer gehalveerd. „Het afstoten van kerkgebouwen is een emotionele gebeurtenis, zeker voor de oudere generatie, maar het is onontkoombaar.”

Rustpunt

Irene Kos-Boudestein (30) is van jongs af betrokken bij de gemeente rond de Veldkampkerk. Ze werd er gedoopt, deed er belijdenis, trouwde er en liet er met haar man hun beide kinderen dopen. De zondagse kerkgang vindt ze belangrijk. „Mijn man en ik hebben allebei een drukke baan en we hebben twee jonge kinderen. De kerkdienst hebben we nodig als voeding voor ons geloof. Het is ook een rustpunt in de hectiek van alledag.”

Kos, in het dagelijks levens parttime manager in de thuiszorg, vindt het „verdrietig en ook een beetje spannend” dat zondag de laatste dienst in de Veldkampkerk plaatsheeft. „Ik zit er al bijna dertig jaar in dezelfde bank, met dezelfde mensen om me heen. Heel vertrouwd.”

Wel werd het om haar heen steeds leger in de kerk, waar een zondagse dienst nu zo’n 130 kerkgangers trekt. Het aantal jonge gezinnen nam in de achterliggende jaren sterk af, mede doordat sommigen overstapten naar een wijk met wat meer leeftijdsgenoten. „Onze kinderen van 2,5 en 6,5 jaar zijn geregeld de enigen in de crèche en de kinderdienst”, zegt Kos, die evenals haar man diaken in de Veldkampwijk is.

Hoewel ze het jammer vindt dat de kerk dichtgaat, is ze het eens met het genomen besluit. „Er moest iets gebeuren.” Vanaf half juli gaat ze naar de Stadsdennenkerk. Ook daar is het aantal kinderen niet groot, weet ze. „Maar twee keer weinig bij elkaar is samen toch iets meer”, zegt ze. „Het is bovendien een tussenstap, omdat er uiteindelijk één stadskerk overblijft naast de Regenboogkerk. Dat is een mooi toekomstperspectief.”

Kerken in Harderwijk

De protestantse gemeente Harderwijk telt 5897 leden. Gemiddeld zijn er op zondag ruim 900 kerkgangers, die samenkomen in vijf kerkgebouwen. Dat aantal wordt teruggebracht naar twee. Zondag sluit de Veldkampkerk als eerste haar deuren.

De hervormde gemeente in Harderwijk telt circa 5000 leden die samenkomen in drie kerkgebouwen. Het aantal wijken wordt per 1 januari teruggebracht van vier naar drie. De vierde predikantsplaats die er tot voor kort was, wordt niet meer opgevuld.

De gereformeerde kerk vrijgemaakt telt 890 leden (één kerkgebouw, twee predikanten). De christelijke gereformeerde kerk heeft 669 leden (één predikant). Bij de gereformeerde gemeente in Nederland staan 55 leden en doopleden ingeschreven.

De oud gereformeerde gemeente in Nederland te Harderwijk (ontstaan in 1930) werd vorig jaar juni opgeheven.

„Niet te veel op aantallen focussen”

Ds. A. S. L. Woudenberg (60) is een van de vier predikanten van de protestantse gemeente Harderwijk. Hij is sinds 25 jaar verbonden aan de vanouds gereformeerde Stadsdennenkerk. Zijn voorganger was ds. A. S. Rienstra, jarenlang landelijk secretaris van het Confessioneel Gereformeerd Beraad (CGB). Ook ds. Woudenberg is lid van het CGB.

De Stadsdennenkerk heeft nog steeds een gereformeerd karakter, zegt hij. „We houden vast aan een gezonde belofteprediking en verbondstheologie. Ik doop nog steeds geen kinderen van wie de ouders geen belijdenis hebben gedaan. Ook doe ik niet aan het opdragen van kinderen in plaats van dopen. Ik ben een gereformeerde jongen. Dat raak ik niet kwijt.”

Toen hij in 1988 in Harderwijk kwam, maakte de gemeente een lichte groei door, mede door nieuwbouw in de buurt. Op het hoogtepunt bedroeg het ledental 1400. Inmiddels is dat teruggelopen naar 900, maar de predikant wil „niet te veel op aantallen focussen.” Hij wijst op demografische ontwikkelingen en zegt dat een landelijke trend van secularisatie en afnemend kerkbezoek niet zomaar te keren valt.

Ds. Woudenberg ziet ook positieve bewegingen. „We proberen de laatste jaren nadrukkelijker kerk te zijn voor de buurt. Op het clubwerk komen tachtig kinderen, voor het overgrote deel uit gezinnen die niet bij de kerk betrokken zijn. Met hen vieren we bijvoorbeeld Kerst.”

Volgens het beleidsplan ”Handen ineenslaan” zal de protestantse gemeente op termijn op zondag drie diensten met elk een eigen karakter beleggen: traditioneel, oecumenisch-liturgisch en charismatisch. Ds. Woudenberg wil zich niet in een van die hokjes laten indelen, maar is helder over zijn eigen visie op de inrichting van de eredienst. „Ik houd van een goed verzorgde liturgie, waar we niet allerlei nieuwigheden tussendoor gooien. We zingen weleens uit Opwekking, maar dan moet het kwaliteit hebben. Er zit veel kaf tussen het koren, zowel wat betreft melodie als tekst.”

De predikant heeft geen moeite met verscheidenheid in kerkdiensten, maar wil ervoor waken dat deze uitmondt in het ontstaan van nieuwe wijkgemeenten die daaraan gekoppeld zouden zijn. „Ik heb de afgelopen 25 jaar juist geprobeerd de boel bij elkaar te houden, in plaats van in aparte groepen uiteen te gaan.”

Kerksluiting vaker op de agenda

Het onderwerp kerksluiting staat bij diverse kerkenraden van protestantse gemeenten op de agenda. Opvallend daarbij is dat meer dan eens binnen relatief korte tijd diverse kerkgebouwen buiten gebruik worden gesteld.

Zo werd afgelopen maand bekend dat de protestantse gemeente Voorschoten twee van de drie kerkgebouwen gaat sluiten. Vanaf volgend jaar worden er alleen nog diensten gehouden in de (heringerichte) Dorpskerk.

In mei besloot de protestantse gemeente Alkmaar vanwege teruglopend kerkbezoek en afnemende inkomsten drie van de vijf kerken te sluiten.

In Leeuwarden en Den Haag staat het sluiten van kerkgebouwen al diverse jaren op de agenda. Zo is in Den Haag een proces ingezet waarbij acht van de veertien kerkgebouwen van de protestantse gemeente worden gesloten. Tegen de sluiting waren elf bezwaarschriften ingediend. Het regionaal college voor de behandeling van bezwaren en geschillen in Zuid-Holland binnen de Protestantse Kerk heeft deze onlangs afgewezen. Vier van de acht kerken gingen afgelopen maand al dicht, de andere volgen de komende tijd.

Kerken in Harderwijk:

Protestantse gemeente Harderwijk zet vier kerken te koop (18-03-2013)

Oud gereformeerde gemeente te Harderwijk opgeheven (15-06-2012)

Lees ook deze artikelen met betrekking tot kerksluitingen:

Protestantse gemeente Alkmaar sluit drie van vijf kerken (31-05-13)

Protestantse gemeente Voorschoten stoot twee van drie kerkgebouwen af (20-06-2013)

Bezwaren tegen kerksluitingen Den Haag afgewezen (22-05-2013)

Stichting biedt hulp als kerk moet sluiten (14-05-2013)

Pastoraat rond kerksluiting nodig (28-09-2012)

Protestantse gemeente Den Haag sluit kerken (12-05-2011)

Koepelkerk Leeuwarden per 1 april dicht (26-02-2013)

Besluit afstoting vier kerken in Leeuwarden definitief (10-10-2011)

Haagse predikant: Kerksluiting nodig om te groeien (17-0-2011)

Het verlies van Leeuwarden (16-06-2010)