Serie: Over theologen en predikanten

Vorige week kwam Van Gurps boek ”Reformatie in Brabant” uit. Het voorgeslacht van de auteur komt uit Brabant. Toen zijn voorvaderen in de zestiende eeuw in Tilburg woonden, waren ze nog rooms-katholiek. Later, in de zeventiende eeuw, woonden ze in Capelle en werden ze protestants. De historicus wilde graag weten hoe de Reformatie in Brabant is ontstaan.

Gaandeweg ontdekte Van Gurp dat er voor 1560 sprake was van een grote veelkleurigheid onder reformatorisch gezinde Nederlanders. Er waren aanhangers van Luther, Calvijn en Zwingli, en er waren ook nog wederdopers. En sommigen hadden van iedereen wat. In die tijd trad Veluanus op.

Veluanus, die eigenlijk Jan Gerritszoon Versteghe (circa 1520-1570) heette, was afkomstig uit een boerengezin in Stroe, in de omgeving van Barneveld. Hij studeerde in Harderwijk en kwam daar onder de indruk van de Reformatie. Van 1543 tot 1550 werkte hij als vicepastoor in Garderen op de Veluwe, waar velen op zijn prediking afkwamen.

Versteghe werd vanwege zijn ketterse ideeën gevangengenomen. In Arnhem herriep hij zijn opvattingen, waarover hij zijn leven lang wroeging had. Hij vluchtte naar Duitsland, waar hij onder de naam Joannes Anastasius Veluanus het boek ”Der Leken Wechwyser” schreef, dat eenvoudige gemeenteleden inzicht wilde geven in Gods Woord. Van 1561 tot aan zijn dood in 1570 was hij superintendent in de Palts, waar hij betrokken was bij de invoering van de Heidelbergse Catechismus.

Waarom vindt u Veluanus zo interessant?

„Wat mij treft, zijn zijn mildheid en menselijkheid. Het ging bij Veluanus niet zozeer om dogma’s als wel om mensen. Deze eenvoudige dorpspastoor, zonder pretenties, wilde moeilijke leerstukken eenvoudig vertalen. Zijn boek was een wegwijzer voor eenvoudige mensen, die hij ertoe opriep om vroom en rechtvaardig te leven. De Veluwse reformator vroeg zich niet alleen af wat de kenmerken van de kerk zijn, maar ook wat de kenmerken van de ware leden van die kerk moesten zijn.”

Valt er nu nog iets van Veluanus te leren?

„Zijn aandacht voor de mens. Veluanus nam afstand van de visie van de wederdopers, maar hij had een groot mededogen voor de martelaren onder hen.

Zijn pastorale houding spreekt me aan. In de kerk is soms meer aandacht voor de rechte leer dan voor mensen. Dit komt vooral tot uiting bij kerkscheuringen, waarvan ik er twee heb meegemaakt: in 1944 en in 1967. We kunnen met anderen van mening verschillen, maar we moeten altijd liefdevol blijven omgaan met onze medemensen.”