De gereformeerde visie op de rechtvaardiging ligt in de huidige theologie van meerdere kanten onder vuur, legt ds. Klaassen uit in de pastorie in Sliedrecht. Dinsdag promoveert de hervormde predikant op een onderzoek naar het reformatorische spreken over de rechtvaardiging in het licht van deze kritiek.

Een belangrijke stem in de kritiek op de reformatorische leer over de rechtvaardiging is wat in de nieuwtestamentische wetenschap bekendstaat als het ”nieuwe perspectief op Paulus”. Volgens deze visie gaat de rechtvaardiging in de brieven van Paulus niet over de vraag hoe wij een genadig God krijgen, maar over de vraag of heidenen ook bij het volk van God mogen horen. Het Jodendom ten tijde van Paulus was volgens het nieuwe perspectief geen wettische godsdienst. De Joden onderhielden de wet van Mozes niet om daardoor zalig te worden, maar als de weg om in het verbond van God te blijven dat God uit genade met het Joodse volk had gesloten.

De reformatoren lazen Paulus door de bril van hun conflict met de Rooms-Katholieke Kerk. Daardoor hebben ze hem verkeerd begrepen, zo stellen exegeten als James Dunn en Tom Wright. Als theologiestudent en jong predikant maakte ds. Klaassen kennis met deze nieuwe Paulusvisie. „Ik vond dat verwarrend. Ik had zelf op een heel existentiële manier de bevrijding van de rechtvaardiging door het geloof in mijn eigen leven ervaren. Daarnaast stelt deze nieuwe uitleg vragen bij de wettigheid van de reformatorische traditie. Daarin speelt de rechtvaardiging namelijk een centrale rol.”

Afstandelijk

In de reformatorische visie op de rechtvaardiging gaat het vooral om drie elementen, legt ds. Klaassen uit. Allereerst wordt deze niet gezien als een innerlijke verandering (zoals in de rooms-katholieke theologie), maar als verandering in status. Zondaren die schuldig staan voor God, worden door Hem rechtvaardig verklaard. In de tweede plaats bestaat de kern van de rechtvaardiging in de toerekening van Christus’ gerechtigheid. Ten slotte is van belang dat de gereformeerde theologie nadrukkelijk onderscheid maakt tussen de rechtvaardiging en de innerlijke vernieuwing (heiliging).

Naast de critici die stellen dat de reformatoren Paulus verkeerd begrepen hebben, zijn er ook nog theologen die vanuit een andere invalshoek kritiek leveren op de reformatorische leer van de rechtvaardiging. Die zou namelijk van de rechtvaardiging een eenzijdig juridisch gebeuren maken, een kille en afstandelijke transactie. Het Nieuwe Testament –vooral Paulus en Johannes– spreekt echter voortdurend over de gemeenschap met Christus en het zijn ”in Christus”. Dat duidt op een levende en innige relatie – de theologische term die hiervoor vaak wordt gebruikt is ”participatie”. Ook zou de reformatorische visie gemakkelijk leiden tot een onheilig leven. Waar blijft de noodzaak van de gehoorzaamheid en vernieuwing van de gelovige?

De jonge predikant zette zich in zijn eerste gemeente Hedel aan de studie over dit het onderwerp. Hebben de critici gelijk? Weet de reformatorische traditie geen raad met de verhouding rechtvaardiging en het in-Christus-zijn? Ds. Klaassen beschrijft in zijn proefschrift de visie van vier theologen: de reformatoren Luther, Melanchthon en Calvijn en de puritein John Owen. De kernvraag is steeds hoe zij dachten over de rechtvaardiging en welke rol de gemeenschap met Christus daarbij speelde. Ook bestudeerde hij het spreken over de rechtvaardiging in de brieven van Paulus. „Ik heb dat laatste gedaan om het sola Scriptura voluit serieus te nemen.”

Calvijn

De critici geven een vertekend beeld van de gereformeerde visie op de rechtvaardiging, concludeert ds. Klaassen. Hij vindt hun kritiek grotendeels misplaatst en onterecht. „Het is een vals dilemma om rechtvaardiging en participatie tegenover elkaar te stellen. Neem bijvoorbeeld Calvijn. Die denkt helemaal vanuit de gemeenschap met Christus. Door het geloof worden wij met Hem verbonden. Uit Hem ontvangen we tegelijk de rechtvaardiging en de heiliging. Calvijn spreekt over een „tweelinggenade” (duplex gratia). Wie rechtvaardiging en heiliging van elkaar losmaakt, verscheurt Christus, zegt hij zelfs.”

Ook bij Luther en Owen zijn deze grondlijnen te vinden, al gebruiken zij daar soms andere woorden voor. Bij Melanchthon ligt dat iets anders. Bij de opvolger van Luther ontbreekt het denken vanuit de gemeenschap met Christus vrijwel geheel. Hij benadrukt wel de eenheid tussen rechtvaardiging en heiliging, maar kan daar geen goede theologische onderbouwing voor geven.

De aanhangers van het nieuwe perspectief op Paulus hebben een punt als ze stellen dat de rechtvaardiging bij Paulus een horizontaal aspect kent, zo geeft ds. Klaassen toe. De rechtvaardiging verklaart hoe heidenen deel krijgen aan de belofte die God aan Abraham gedaan heeft. Dat is echter een gevolg van het verticale aspect. De rechtvaardiging is namelijk een antwoord op het probleem van de zonde. De schuldige mens –zowel Jood als heiden– wordt vrijgesproken op grond van de dood en opstanding van Christus. Het nieuwe perspectief verheft dus een bijzaak tot hoofdzaak, concludeert hij.

De kracht van de gereformeerde theologie is dat ze de opgeworpen vragen serieus kan nemen en beantwoorden, vindt ds. Klaassen. „Het verbond is daarbij ook een heel sterk begrip. Bij John Owen zie je dat hij met behulp van het verbond rechtvaardiging en gemeenschap met Christus heel nauw op elkaar kan betrekken. Het verbond is volgens mij een belangrijke sleutel om de vermeende tegenstelling te overbruggen.”

Opstanding

Helemaal ongelijk hebben de critici ook weer niet, zo moet ds. Klaassen ze toegeven. In de gereformeerde traditie dreigt het gevaar dat de rechtvaardiging los komt te staan van Christus, signaleert hij. Dat heeft er volgens hem onder andere mee te maken dat de rechtvaardiging vooral wordt verbonden aan de dood van Christus, zoals bijvoorbeeld de Heidelbergse Catechismus doet. Paulus legt echter nadrukkelijk een relatie met de opstanding. Christus stierf als was Hij een onrechtvaardige. Door Hem op te wekken heeft de Vader Hem echter rechtvaardig verklaard.

„Christus is de grote Rechtvaardige, in Hem ben ik ook rechtvaardig voor God”, zo omschrijft de promovendus de relatie tussen Christus en de rechtvaardiging. „Rechtvaardiging betekent dus delen in de rechtvaardiging van Christus zoals deze met Pasen aan het licht is gekomen. Op deze manier blijft de rechtvaardiging onlosmakelijk verbonden met de gemeenschap met Christus.”

Daarmee heeft de Sliedrechtse predikant ook een antwoord op de kritiek op het gereformeerde spreken over de orde des heils. Die zou het door Christus verdiende heil als het ware in stukjes hakken door aparte stappen te maken van de toepassing ervan. Ds. Klaassen: „De verschillende aspecten van de heilsorde vloeien voort uit de gemeenschap met Christus en kun je dus niet van elkaar losmaken. Wie Christus heeft, die heeft al Zijn weldaden.”

Wat betekent dit voor de prediking?

„Reformatorische prediking is Christus preken. Wie de Zoon heeft, heeft het leven. In de prediking moet ook duidelijk gemaakt worden wat de gelovigen in Christus hebben. Uit Zijn volheid ontvangen we genade voor genade. Dat is ook wat Paulus doet in Efeze 1. Zo kan het geestelijk leven zich verdiepen.”

Bent u anders gaan preken als gevolg van uw onderzoek?

„Ja. De gemeenschap met Christus raakt werkelijk alles. We zijn in Christus uitverkoren, in het avondmaal hebben we gemeenschap met Hem enzovoort. Ik ben meer de noodzaak van de vereniging met Christus gaan benadrukken, van het leven uit de gemeenschap met Hem. Eenheid met Christus door het geloof, daar draait het om.”

Hoe is het om in de pastorie te promoveren?

„Het was intensief, maar ik kan het iedereen aanraden. Kies wel een onderwerp dat relevant is en waar je als predikant iets aan hebt. Ik ben blij dat ik meteen in Hedel begonnen ben. Ik denk dat het mij nu niet meer zou lukken, met een grotere gemeente en opgroeiende kinderen. Maar ik heb er geen seconde spijt van gehad.”

”In Christus rechtvaardig”

”In Christus rechtvaardig” heet het proefschrift waarop ds. M. Klaassen dinsdag promoveert aan de Vrije Universiteit. De studie wordt uitgegeven door Labarum Academic als eerste titel van deze nieuwe imprint van De Banier. Promotoren zijn prof. dr. G. van den Brink en prof. dr. H. van den Belt. Dr. W. van Vlastuin treedt op als copomotor.

Op de omslag van het boek staat een kruis in de opening van een graf. De toelichting op de omslag vermeldt: „De afbeelding verbeeldt de eenheid van kruis en graf van Christus als de basis van de rechtvaardiging van de gelovige. Hij is overgeleverd om onze zonden en opgewekt tot onze rechtvaardiging (Rom. 4:25). Het kruis is de rechtsgrond van de rechtvaardiging. De opstanding van Christus is de rechtvaardiging van de Zoon. Rechtvaardiging betekent: delen in de rechtvaardiging van Christus, zoals deze met Pasen aan het licht is gekomen.”

Lees in Digibron:

“Nieuwe Paulusvisie niet juist” : (Reformatorisch Dagblad, 22-05-2010)

“Nieuwe visie op Paulus niet ter zake”: (Reformatorisch Dagblad,28-08-2009)

“Zicht op de rechtvaardiging door het geloof” (Reformatorisch Dagblad, 08-08-2007)

Paulus, kroongetuige van het Nieuwe Testament, (Reformatorisch Dagblad, 04-01-2006)

De rechtvaardiging in het geding : Luthers verstaan van Paulus doet veel meer dan het nieuwe perspectief recht aan de historie : (Reformatorisch Dagblad, 19-01-2005)

Rechtvaardiging en heiliging (3) (De Waarheidsvriend, 24-10-1991)

Gereformeerden op zoek naar God (De Saambinder, 03-01-1991)

Godsverduistering en gereformeerde spiritualiteit (3) (De Waarheidsvriend, 10-05-1990)