John Murray zucht diep en schudt zijn hoofd. „Voor het eerst maakt de regering het mogelijk doel­bewust leven te doden. Wat zal daarvan op de lange termijn de invloed op de cultuur zijn?”

Dr. Murray is docent ethiek aan de rooms-katholieke pabo Mater Dei in Dublin en daarnaast voorzitter van het Iona Institute, dat voor gezinswaarden staat.

Niall Behan heeft ook zorgen, maar van heel andere aard. „Ik verwelkom het dat de regering nu eindelijk een regeling maakt. Maar ik kan niet uit de voeten met het feit dat vrouwen en artsen die deze wet overtreden, veertien jaar gevangenisstraf krijgen.”

Behan is directeur van het hoofdkantoor van de Irish Family Planning Association (IFPA) in de Ierse hoofdstad Dublin. Zijn organisatie adviseert en begeleidt vrouwen. Posters van de IFPA melden dat de organisatie kan helpen bij het beëindigen van zwangerschappen, maar dat je ook terechtkunt als je juist zwanger wilt worden. Behan glimlacht: „Voor ons is dat geen tegen­stelling. In beide gevallen gaat het erom dat je een kind krijgt zodra jij daar klaar voor bent. Alles hier gaat over keuze.”

Die vrije keus is duidelijk niet het uitgangspunt van het Ierse wetsvoorstel. Afbreking van de zwanger­schap is daarin een uiterste noodgreep als het leven van de moeder in gevaar is. Behan: „Risico’s voor de gezondheid of het welzijn tellen niet mee.”

Ook volgens Murray zit hier een zwak punt in de wet. Hij vreest daarom dat dit voorstel de deur openzet voor meer ruimte voor abortus op lange termijn. „Afwijkingen aan de foetus zijn tegenwoordig heel vroeg op te sporen. Veel ouders kunnen moeilijk omgaan met de wetenschap dat ze een gehandicapt kind verwachten. En wat dacht je van zwangerschappen uit verkrachting en incest? Ik denk dat het op termijn heel moeilijk is om op die gronden nee te zeggen tegen abortus.”

De dreiging van zelfdoding kan volgens Murray een breekijzer zijn om meer ruimte te eisen. Volgens het wetsvoorstel is dat een legitieme grond voor een abortus (zie kader). „Zelfmoord wordt in Ierland als iets heel ergs gezien. Ik zou willen dat we suïcidale mensen helpen. Ik betwijfel of dat lukt met een zwangerschaps­afbreking. Tijdens een hoorzitting bleek op dit punt onder wetenschappers grote scepsis. Ik zelf denk dat abortus mogelijk eerder tot zelf­doding leidt dan dat het dit voorkomt.”

Gewetensbezwaar

Even fundamentele kritiek heeft Murray op een ander punt van de wet, namelijk het verbod op het beroep op gewetensbezwaren. „Een arts is verplicht een vrouw die volgens de wet in aanmerking komt voor een abortus, door te verwijzen naar een collega. Ook mogen ziekenhuizen niet meer besluiten in het geheel geen abortus uit te voeren. Dit gaat natuurlijk heel ver.”

Behan denkt dat tegenstanders niet zo zwaar moeten tillen aan het buiten de orde stellen van het gewetens­bezwaar. „Het gaat hier om absolute noodgevallen, waarbij snel moet worden gehandeld. In de praktijk komt dit waarschijnlijk nooit voor. Deze regel lijkt mij heel redelijk.”

Het Ierse verbod op abortus leidde er de afgelopen dertig jaar toe dat jaarlijks duizenden vrouwen zich in Engeland lieten ‘behandelen’. Ook Nederland was hiervoor enkele jaren lang in beeld, in de tijd dat vliegreizen erg goedkoop waren.

Het Britse ministerie van Volksgezondheid telt jaarlijks zo’n 5000 vrouwen die bij een abortuskliniek een Iers adres opgeven. „Waarschijnlijk is dit cijfer redelijk waarheidsgetrouw”, aldus Behan.

Dit aantal neemt wel jaarlijks af. Volgens IFPA komt dat door de betere toegang tot voorbehoeds­middelen en de seksuele voorlichting op scholen.

Het totale aantal zwangerschappen in Ierland ligt jaarlijks op zo’n 75.000. Het aantal geboortes komt op 70.000. Dat betekent dat zo’n 6 procent van de kinderen wordt geaborteerd. Tien jaar geleden lag dit aandeel veel hoger, richting de 10 procent.

Veel van de 5000 vrouwen die in Engeland een abortus ondergaan, zijn bij hun reis geholpen door organisaties als de IFPA. Deze organisaties zijn verplicht de 17.000 vrouwen met een „crisiszwangerschap” te wijzen op alle opties, inclusief die van adoptie en geboorte. De meeste vrouwen kiezen ervoor hun kind geboren te laten worden. Adoptie komt nog slechts in minder dan 1 procent van de gevallen voor. Vanouds was dit de bekendste manier om met een crisiszwangerschap om te gaan.

De cijfers leren Behan dat Ierse vrouwen ongeveer even vaak voor abortus kiezen als vrouwen in andere landen. „Het verbod houdt vrouwen niet tegen om te reizen, hoe traumatisch dat ook is. De strijd tegen abortus heeft dus niets uitgehaald. Als ik tegen vrije abortus zou zijn, zou ik me nog eens achter de oren krabben.”

In totaal ligt het aantal Ierse vrouwen dat vanaf de vroege jaren tachtig een abortus heeft ondergaan op 150.000. In vrijwel alle gevallen was dit eenmalig. Herhaalde zwangerschapsafbrekingen zijn zeldzaam.

Dit aantal verontrust Murray. „Zo veel vrouwen dragen dit hun leven lang mee. Wat doet dat met ons land? We weten heel weinig van deze vrouwen, behalve uit de media.”

Behan: „De meeste vrouwen waren opgelucht na een abortus. Sommigen hadden het gevoel dat de Ierse gezondheidszorg hen in de kou liet staan. Daarna zijn ze verder gegaan met hun bestaan, zonder dat ze hun leven hierdoor hebben laten bepalen.”

Voorkomen

Als het aan de IFPA ligt, is het de vrouw die beslist over afbreking van de zwangerschap. „Ik zou willen dat abortus als een gewone medische handeling wordt gezien.” Murray: „Vrije abortus wil vrijwel niemand in dit land. Er is slechts één parlementslid dat daarvoor pleit.”

Tegelijk blijft abortus ook voor Behan een noodoplossing. „Je wenst dit niemand toe. Het is altijd beter een ongewenste zwanger­schap te voorkomen.”

Volgens Behan maakt Ierland zich belachelijk door als een van de weinige Europese landen vast te houden aan het verbod op abortus. „Het schaadt onze inter­nationale reputatie.”

Murray ziet dit verbod compleet anders. „Het is een getuigenis.”

Murray hoopt dat de tegenstanders van abortus niet meer zo verdeeld optrekken als bij het referendum in 2002. Kiezers kregen toen uit de ene hoek van prolifers het advies om voor te stemmen, terwijl vanuit de andere hoek het tegenovergestelde klonk. „Die les hebben we geleerd. Die verdeeldheid heeft ervoor gezorgd dat het voorstel van de regering werd afgewezen. Was dit voorstel aangenomen, dan zou zelfdoding geen grond voor abortus zijn geworden. Deze keer moeten we gezamenlijk optrekken.”

Regering heeft ineens haast gekregen

Het wetsvoorstel voor de ”bescherming van het leven tijdens de zwangerschap” ligt sinds gisteren bij het Ierse parlement. De regering wil het voorstel voor de zomervakantie in het wetboek hebben. Daarom is haast geboden. Voor de zomervakantie moeten de commissies van zowel het Lager- als het Hogerhuis nog met de stofkam door de wet heen, voordat er over de tekst kan worden gestemd.

Waar die haast vandaan komt, blijft een raadsel. De regering moest al in 2002 met dit voorstel komen, maar heeft tien jaar niets gedaan.

In 2002 stemde de Ierse bevolking in een referendum over de zogeheten zaak-X, uit 1992. Daarbij ging het om een tienermeisje dat zwanger was als gevolg van een verkrachting. Het hooggerechtshof besliste dat zij toestemming behoorde te krijgen om haar ongeboren kind in Engeland te laten aborteren, omdat ze anders waarschijnlijk zelfmoord zou plegen. Abortus was de enige oplossing.

Dreigen met zelfdoding werd zo een grond voor abortus. Vanouds is abortus in de Ierse Republiek beperkt tot de zeldzame gevallen waarin het leven van de moeder wordt bedreigd. De grondwet biedt sinds 1983 het ongeboren leven dezelfde bescherming als de moeder (artikel 40.3).

De Ierse regering legde de kiezer in 2002 het voorstel voor om de dreiging van zelfdoding als wettelijke grond voor abortus uit te sluiten. Maar de deelnemers aan het referendum wezen dit voorstel af. Het verschil tussen de voor- en de tegenstanders was trouwens minimaal – minder dan 0,5 procent (50,42 tegen 49,58).

De opdracht aan de regering was toen duidelijk; een dreigende zelfdoding wettelijk erkennen als grond voor een abortus, in lijn met de uitspraak in de zaak-X. Maar de regering deed niets.

Intussen nam de druk toe. In 2005 stapten drie vrouwen naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg, met de klacht dat de Ierse staat hen hun rechten had onthouden. De grote kamer van dit hof stelde in hoger beroep in 2010 dat Ierland het volste recht heeft abortus te verbieden, maar dat de bevolking eveneens het recht heeft te weten in welke gevallen er een zwangerschaps­afbreking mag plaatsvinden. Tot nu toe is onduidelijk wat er wel en niet legaal is in Ierse ziekenhuizen.

Het antwoord op ‘Straatsburg’ was een commissie om de mogelijkheden te verkennen. Maar voordat die vorig jaar november kon rapporteren, was er iets anders wat de regering misschien meer tot haast aanspoorde. In oktober stierf de Indiase Savita Halap­panavar in een Iers ziekenhuis aan complicaties tijdens haar zwangerschap. Wereldwijd ontstond er verontwaardiging over het ‘achterlijke’ Ierland, waar abortus nog niet mogelijk was, maar feit is dat deze vrouw waarschijnijk wel een abortus had kunnen ondergaan als het ziekenhuis een betere diagnose had gesteld. Anderzijds begreep de regering door dit incident dat het nodig is een wet te maken die alle onduidelijkheid wegneemt.

Bij de aankondiging van de wet stelde premier Enda Kenny enkele weken geleden dat dit voorstel gaat over „het redden van levens.” Volgens regerings­bronnen biedt de wet inderdaad de mogelijkheid van abortus in noodgevallen, maar kan het beëindigen van een zwangerschap ook betekenen dat een vroeggeboorte wordt opgewekt en het kind wat langer dan normaal in de couveuse moet.

Deskundigen verwachten dat het aantal ingrepen op basis van deze wet jaarlijks tussen de zestig en de honderd zal liggen.