Bijna elk groot, oud kerkgebouw heeft ze: vreemd gevormde koppen en hoofden. Vaak zitten ze hoog aan de gevel, langs de randen van het dak, boven aan pilaren of bij de entree. De een steekt zijn tong uit, de ander grijnst, de derde knarst zijn tanden.

Waarom hebben beeldhouwers ze aangebracht? Was het bijgeloof? Moesten ze boze geesten verdrijven? Nee, zeggen Elizabeth den Hartog en Ronald Glaudemans in het recent verschenen boek ”De Sint-Eusebiuskerk te Arnhem. Bouwsculptuur en bouwgeschiedenis” (uitg. WBooks, Zwolle, 2013; ISBN 978 90 663 0018 7).

De „groteske koppen” brachten de kerkbezoeker „een morele boodschap. Er was hoegenaamd niets grappigs aan.” De beelden „waren bedoeld als een uitdrukking van het kwaad en toonden de beschouwer hoe zij níét moesten zijn; ze hielden hem als het ware een spiegel voor en prentten bij hem een boodschap in. Het zien van deze doorgaans lelijke kopen moest de beschouwer ertoe dwingen zich voor te stellen hoe deze figuren verkeerd bezig waren en waarschijnlijk in de hel zouden eindigen. Dat moest hem de idee geven zich van het gedrag waaraan deze figuren zich schuldig maakten te distantiëren en te overwegen wat de mogelijkheden waren wel in Gods genade te komen.”

In de Eusebiuskerk zitten de vreemdsoortige sculpturen overigens veelal niet meer op de plaats waar ze ooit zaten. Door restauraties, wederopbouw en niet-gestructureerd hergebruik is een „schier onontwarbare kluwen van verschillende sculpturen” ontstaan, analyseren de twee auteurs. De bestudering en beschrijving van de bouwsculpturen van de Eusebiuskerk viel daardoor niet mee. Toch geven de wetenschappers in het ruim 300 pagina’s tellende boek een gedetailleerd overzicht.

Ze onderzochten niet alleen de beelden ín de kerk, maar ook die aan de buitenkant. Die zijn zeker zo interessant, omdat een groot deel daarvan van na de Tweede Wereldoorlog is.

De Eusebiuskerk raakte in 1944 zwaar beschadigd tijdens de Slag om Arnhem. Een puinhoop bleef over. Direct werden er herbouwplannen ontwikkeld, maar niet iedereen was daarvoor. Zo kwam de gerenommeerde en invloedrijke architect Herman Baanders „met een scherpe reactie en een pleidooi voor het behoud van de ruïne als oorlogsmonument.” Baanders was een fel tegenstander van historische herbouw. Hij verloor de strijd.

De Eusebius herrees in volle glorie. Voor het vluchtige oog staat er sinds de wederopbouw weer een eeuwenoude kerk. Wie beter kijkt, ontdekt opmerkelijke details. Vooral als het om het nieuwe beeldhouwwerk gaat: niet alleen engeltjes en Bijbelse figuren, maar ook Olivier B. Bommel en Disney­stripfiguren.

Het voornemen om deze stripfiguren op de toren te vereeuwigen veroorzaakte in 1962 een „rel.” Onder anderen de hervormde ds. G. C. Foeken protesteerde fel. Hij sprak van „een wereldprimeur die een wereldgroot teken van diepe geestelijke armoede” tentoonspreidde. De predikant vond dat Arnhem zich ermee te schande dreigde te maken bij het nageslacht.

En wat deed beeldhouwer Adri Schellevis? Tussen de Disney- en de Bommelfiguren verscheen aan de kerk opeens een beeld dat verdacht veel leek op het gezicht van ds. Foeken. Het beeld zit er nog.

Verhuurkerk voor evenementen

De Eusebiuskerk is van de gemeente Arnhem, niet van de protestantse gemeente. De kerk wordt verhuurd voor allerlei activiteiten: beurzen, presentaties, maar ook dance-evenementen.

Toch is het gebouw ook met enige regelmaat in gebruik als kerk. Zo is er iedere derde zondag van de maand een dienst. Ook verschillende protestante wijkgemeenten houden er één keer per jaar hun viering. Elke derde zondag van november is er een dienst van oudkatholieken en anglicanen. In de kerk vinden ook orgelconcerten plaats.

De kerk is te bezichtigen als zij niet in gebruik is bij derden. Bezoekers kunnen in de toren met een lift naar 73 meter hoogte. Sinds kort is een rondleiding over de steigers rond de toren mogelijk.

>>eusebius.nl