In een pand aan de gezellige Baarnse Laanstraat runt Kees Koudstaal een van de laatste klassieke-cd-winkels van Nederland. Blauwe letters op de etalageruit vermelden pretentieus: ”Informatiepunt Oude Muziek”. Ook de vestiging aan de digitale snelweg laat zich als zodanig raadplegen. Een zoekende liefhebber van klassieke muziek kan er zelfs terecht voor advies op maat.

Dat vraagt om een proef op de som. Ik doe mij voor als liefhebber van pianomuziek die op zoek is naar een mooie cd met Bachs Goldbergvariaties. Uiteraard uitgevoerd op de piano. Koudstaal fronst zijn wenkbrauwen. De woorden ”Bach” en ”piano” in één zin bevallen hem niet. Wat een bliksemaankoop had kunnen zijn, verwordt tot een heus consult. Even later zit ik op een soort sofa en kijk ik recht in de speakers van een hoogwaardige geluids­installatie. Er klinken klavecimbel­tonen door de winkel, waarna de bevlogen eigenaar uit de doeken doet dat de klavecimbel zo eigen is aan de compositie, dat een piano-uitvoering van de Goldbergvariaties een fundamenteel ander werk maakt. Ik ga overstag en reken een cd met klavecimbelmuziek af. Koudstaal: „Ik verkoop alleen cd’s die ik mooi vind.”

Selectie

Om nog even bij Bachs Goldbergvariaties te blijven: verwacht in de Baarnse klassieke cd-speciaalzaak geen uitgebreide keuze aan mogelijke uitvoeringen van dit beroemde klavierwerk. Volgens Koudstaal is het de tijd daar niet meer naar. „Vroeger, toen de bomen in de cd-branche nog tot in de hemel leken te groeien, had ik van bepaalde werken een reeks aan verschillende uitvoeringen staan. Dat is nu niet meer verantwoord. En daarbij leerde de praktijk dat ik doorgaans toch uitkwam op één uitvoering. Wat heeft het dan nog voor zin om er zo veel verschillende cd-uitgaven op na te houden?”

De essentie van de winkel van Koudstaal is terug te voeren op de selectie aan de poort. „Als er een vertegenwoordiger binnenkomt met een koffer vol nieuwe cd’s, gebeurt het niet zelden dat deze allemaal in dezelfde koffer de winkel weer verlaten. Als tijdens de eerste luistersessie bij mij iets opengaat, dan is de cd geslaagd. Is dat niet het geval? Dan verkoop ik de cd ook niet. Door zo mijn keuze te bepalen, ben ik natuurlijk niet commercieel bezig. Want ja, wat is er makkelijker dan een nieuwe cd van Cecilia Bartoli in de winkel te leggen met een groot reclamebord erbij? Dat doe ik dus niet. Ik laat mij leiden door passie, hoewel ik natuurlijk wel omzet nodig heb om die passie levend te houden.”

Koudstaal besteedt aandacht aan cd’s waarvan hij vindt dat deze onvoldoende aandacht krijgen. „Er is zo onnoemelijk veel, maar er is tegelijk ook zo veel wat volstrekt overbodig is. Wat heeft het voor zin om voor de zoveelste keer een symfonie van Beethoven op cd te zetten als er al een heleboel goede uitvoeringen van bestaan? Of je moet echt een goed verhaal hebben.” Koudstaal veert op, zoekt in zijn Beethovencollectie en komt terug met de Beethovencyclus uit 2007 onder leiding van de Belgische dirigent Jos van Immerseel. „Deze staat dan weer wel in mijn winkel.”

Een van de vaste klanten van de Baarnse cd-winkel woont in België. Als hij daar zijn cd’s aanschaft, is hij veel goedkoper uit. „Toch koopt hij cd’s bij mij, soms wel een paar keer per maand. Wat blijkt? Het overgrote deel van de cd’s die hij in België koopt, beluistert hij na verloop van tijd niet meer. De cd’s die hij bij mij bestelt, blijft hij draaien. Dus in feite is hij goedkoper uit bij mij.”

Oude muziek

Ruim tien jaar geleden begon Koudstaal zich toe te leggen op de oude muziek. „Muziek die je in mijn winkel aantreft, moet uitgevoerd zijn op instrumenten uit de tijd van het ontstaan van de composities.” Verwijten over zijn al dan niet te beperkte collectie wuift Koudstaal weg. „Bij ”oude muziek” ging het aanvankelijk enkel om muziek uit de middeleeuwen en de renaissance, later werd de grens opgerekt en kwam die op een gegeven moment te liggen bij de muziek van Schubert, mits uitgevoerd op historische instrumenten. Tegenwoordig bestaan er zelfs prachtige opnamen van orkest­werken van Debussy en Stravinsky op instrumenten uit die tijd.

Terug naar de tijd van ontstaan kan niemand, maar met instrumenten uit de tijd van de componist kom je een heel eind in de buurt. Mijn enthousiasme voor deze authentieke uitvoerings­praktijk wordt gevoed door wat ik erover lees, maar belangrijker nog: door wat ik hoor.”

Hebbeding

Toen Koudstaal in 1993 begon, beleefde de cd-verkoop een hoogte­punt. Als het Kerst was geweest, vertelde de nieuwslezer steevast hoeveel cd’s er via de zak van sinterklaas en de kerstboom van eigenaar waren verwisseld. De cd gold een tijd lang als het populairste cadeau.

„Dat is allang niet meer zo”, verzucht Koudstaal. „Vijftien jaar geleden was de klassieke cd een hebbeding. Bij de speler kocht men een cd-rekje. En dat rekje moest vol. Wat het ook maar was, dat maakte eigenlijk niet uit. Als er maar met koeienletters ”Mozart” op stond. Of ”DDD”, want dan had je een echt digitale opname in je bezit. Zo werden collecties opgebouwd. Op een gegeven moment was het cd-rekje vol. Een enkeling kocht nog een tweede rekje of een derde, maar dan hield het ook echt op.”

Is de cd op sterven na dood?

„De cd als het grote medium gaat verdwijnen, maar zal blijven als geluidsdrager voor klassiek, jazz en alternatieve pop. Ik merk dat een groep liefhebbers geïnteresseerd blijft in muziek via het medium cd. Dat leid ik af uit het feit dat ik hier nog steeds cd’s verkoop. Ook aan jongeren.”

Ook klassiekemuzieklabels bieden ondertussen hun muziek aan via downloads op internet. Een bedreiging voor de speciaalzaak in klassieke muziek?

„Je kunt met een paar muisklikken muziek downloaden, maar je kunt ook kiezen voor een zilveren schijf in een prachtig doosje met een uitgebreid boekje. Er zullen altijd mensen zijn zoals ik. Krijg ik een dergelijke uitgave in handen? Dan haal ik de cd eruit en loop ik naar mijn geluidapparatuur. Laatje open, cd erin, druk op de knop. En dan ga ik zitten en luisteren. Een heerlijk ritueel.”

Meer informatie: www.preludeklassiekemuziek.nl

Malaise cd-markt

De klassieke-cd-winkel is uit het straatbeeld aan het verdwijnen. Een week geleden werd de Free Record Shop failliet verklaard. Het bankroet betreft de Nederlandse organisatie met 141 filialen.

Per 1 juni sluit Boudisque in Utrecht zijn deuren. Daarmee is de laatste klassieke-cd-winkel verdwenen uit de ‘hoofdstad van de oude muziek’.

Ook Muziekhandel Bergmann in Arnhem stopt na bijna honderd jaar met de verkoop van blad­muziek en geluidsdragers. „Met het verdwijnen van de winkels verdwijnt er helaas een stuk muzikale geschiedenis. Het waren tevens pleisterplekken voor de echte muziek­liefhebbers, waar op een gezellige wijze het enthousiasme voor de muziek gedeeld kon worden. Gelukkig sterft de muziek er zelf niet door uit”, zo laat de Arnhemse muziekhandel weten aan trouwe klanten.

De al jaren afkalvende omzet wordt veroorzaakt door verzadiging van de cd-markt, kopieer- en downloadpraktijken en de concurrentie vanuit postorderbedrijven. De economische crisis en het dalende consumentenvertrouwen gaven dit jaar in veel gevallen de doorslag.

Liefhebbers van klassieke muziek kunnen nog terecht bij een handvol speciaalzaken: in Rotterdam, Amsterdam, Baarn, Dordrecht, Delft, Eindhoven, Groningen en Haarlem. De overige verkooppunten zijn boekhandels waar de distributeur een rekje plaatst. Verschillende failliet verklaarde cd-winkels hebben te kennen gegeven hun verkoop voort te zetten via internet.