Hoe gaat het met de kerken, de religieuze betrokkenheid en het christelijk geloof aan het begin van de 21e eeuw in Nederland? Deze vragen stonden vrijdag centraal tijdens het symposium ”Ontkerkelijking: nou en? Oorzaken en gevolgen van secularisatie in Nederland” op de Radboud Universiteit in Nijmegen. De organisatie ervan was in handen van deze universiteit en het tijdschrift Religie en Samenleving.

In veel wetenschappelijk onderzoek worden de jaren zestig van de vorige eeuw aangewezen als startpunt van secularisering en ontkerkelijking. „Ten onrechte”, zegt oud-minister Wim Deetman, een van de hoofdsprekers. „In het onderzoek dat ik leid naar het misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk, is het voor mij steeds duidelijker geworden dat dit sluipende proces al in de jaren vijftig is begonnen.”

In de daaropvolgende decennia zette deze ontwikkeling door. „Thuis werd er onvoldoende gesproken over geloofszaken, in het publieke debat werd gezwegen waar dat niet mocht en in het onderwijs werden steeds meer zaken onderwerp van discussie. Dan is het niet verwonderlijk dat tegenwoordig veel kinderen niet meer weten wat de betekenis van Kerst is”, aldus Deetman.

Toch hoeven degenen die de kerk een warm hart toedragen niet te treuren, meent Deetman. „Dit proces stopt een keer, dat is voor mij een geloofszaak. De kerk is niet van mensen, maar van de Heer. Mijn advies aan kerken is: verkondig het Evangelie, vervul je diaconale taak en doe dat opgewekt.”

Deetman voorspelt dat de kerk in de toekomst vanzelf weer aan relevantie wint. „Het Rijk breekt in hoog tempo de verzorgingsstaat af en legt de verantwoordelijkheid bij de gemeenten. Veel taken worden teruggelegd in de samenleving. Hier liggen grote kansen voor de kerk.”

De gevolgen van ontkerkelijking zijn volgens hoogleraar sociologie Nan Dirk de Graaf groot en zullen in de toekomst alleen maar toenemen. „Neem vrijwilligerswerk. Uit talloze onderzoeken blijkt dat voor veel mensen hun geloof een belangrijke drijfveer is om vrijwilligerswerk te doen. Bij afname van kerklidmaatschap en een toenemend aantal hulpbehoevende ouderen, ontstaat hier echt een probleem.”

In een van de deelsessies gaat Jos Becker, voormalig medewerker van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), in op ontkerkelijkingscijfers. Hij geeft aan verrast te zijn over het hoge tempo waarin kerkverlating zich doorzet. „Dit proces gaat in één rechte lijn naar beneden.”

Tegenstrijdige onderzoekscijfers wijt de gepensioneerde socioloog aan het gegeven dat in enquêtes niet altijd nadrukkelijk naar kerklidmaatschap wordt gevraagd. Stelt men respondenten voor een duidelijke keuze, dan haken onzekeren af. Becker: „Kennelijk hebben deze mensen een zwakke levensbeschouwelijke identiteit.”