”Wim Duisenberg. Van Friese volksjongen tot Mr. Euro”
Auteur: Bruno de Haas en Cees van Lotringen
Uitgeverij: Business Contact, Amsterdam, 2003
ISBN 90 254 1330 7
Pagina’s: 320
Prijs: € 19,90. Mister Euro gaat met pensioen. Eind deze week neemt Wim Duisenberg (68) afscheid als president van de Europese Centrale Bank (ECB). Het betekent de afsluiting van een glanzende carrière in achtereenvolgens de wetenschap, de politiek en de economie.

Het is het levensverhaal van een Friese volksjongen die opklom tot de belangrijkste man van Europa onder de bestuurders die waken over de waarde van ons geld. Bruno de Haas en Cees van Lotringen, twee journalisten van Het Financieele Dagblad, hebben een biografie vervaardigd over dr. W. F. Duisenberg. Om die van voor tot achter prettig te kunnen lezen, moet je wel -onvermijdelijk uiteraard om een goed beeld te krijgen van het denken en doen van deze man- over een portie economische kennis beschikken.

De geportretteerde werkte zelf niet actief mee aan zijn biografie. Voor hem hoefde het niet zo nodig. Hij was alleen bereid aan de hand van het manuscript te wijzen op eventuele feitelijke onjuistheden en op incorrecte interpretaties van gebeurtenissen. Maar we mogen het niet beschouwen, zoals het woord vooraf vermeldt, als een geautoriseerde tekst. „Het is uw boek”, hield hij de auteurs voor. Aan de hand van gesprekken met tientallen insiders in binnen- en buitenland slaagden zij er in een boeiende beschrijving op papier te zetten van het leven en het werk van deze internationaal vermaarde Nederlander.

Lunch
Het boek begint met het relaas over wellicht de spannendste uren uit diens loopbaan. We treffen het aan in een uitgebreide proloog, onder de titel ”De langste lunch”. Wie erbij is geweest, zal die top in Brussel van de hoogste politieke vertegenwoordigers van de EU-landen op zaterdag 2 mei 1998 niet snel vergeten. Zij moeten een besluit nemen over de vraag wie de eerste president wordt van de ECB. Het ligt in de bedoeling de kwestie als een formaliteit af te wikkelen tijdens een lunch. Maar voorafgaand beraad heeft niet geresulteerd in overeenstemming.

Daarom volgt onmiddellijk een schorsing. In de uren daarna speelt het overleg zich af in gesprekken tussen vooral vier hoofdrolspelers: de Franse president Chirac, de Duitse bondskanselier Kohl, de Britse premier Blair, die het roulerend voorzitterschap van de EU bekleedt, en hun „bloednerveuze” Nederlandse collega Kok.

Voor de overige regeringsaanvoerders, hun medewerkers en de horde journalisten geldt: wachten, wachten en nog eens wachten. Er komt slechts schaarse informatie naar buiten over de stand van zaken. Pas tegen middernacht rolt een compromis uit de bus en kunnen de vijftien leiders gezamenlijk de benoeming van Duisenberg per 1 juni bezegelen.

De Haas en Van Lotringen gunnen de lezer een blik achter de schermen en verhalen van wat zich die middag en avond in kleine kring in het hoofdkwartier van de EU afspeelt. Chirac wil een Fransman op de prestigieuze post bij de ECB. Duitsland sleepte de vestigingsplaats van de bank in de wacht, Frankrijk levert de president, luidt zijn stellingname. Parijs heeft Jean-Claude Trichet naar voren geschoven als kandidaat. De overige lidstaten opteren voor Duisenberg. Maar er is unanimiteit vereist en dus verkeert Chirac in de positie om een beslissing te blokkeren.

Er ontwikkelt zich een taai gevecht, op het scherp van de snede. Chirac eist dat Duisenberg uiterlijk op 1 juli 2002 plaatsmaakt voor zijn rivaal. Hoewel het Verdrag van Maastricht bepaalt dat de ambtstermijn acht jaar dient te omvatten, zijn de vier genoemde politici tegen vijven bereid op deze basis de zaak te beslechten.

Dan betreedt president Tietmeyer van de Bundesbank het gebouw. „Hier kun je niet mee akkoord gaan”, zegt hij tegen een vertwijfelde Duisenberg. Hetzelfde houdt hij de ministers Waigel (Financiën) en Kinkel (Buitenlandse Zaken) voor. De onafhankelijkheid van de ECB staat op het spel, beseft hij. De Duitse bewindslieden roepen Kohl uit het conclaaf. Waigel dreigt met aftreden. Deze opstand is het draaipunt in de onderhandelingen, concluderen de auteurs.

Tegen acht uur start een nieuwe ronde. De lunch, die volgens de agenda om drie uur zou zijn beëindigd, is formeel nog steeds gaande. Weer knallen de standpunten op elkaar. Duisenberg laat doorschemeren dat hij zijn kandidatuur intrekt als vanavond een deal uitblijft. Tietmeyer en anderen moedigen hem aan vol te houden.

Een schriftelijke verklaring van Duisenberg brengt na een uitputtingslag de oplossing. Hij kondigt publiekelijk aan dat hij vrijwillig, op grond van zijn leeftijd, voortijdig zal terugtreden. „Het is mijn beslissing en mijn beslissing alleen”, voegt hij daar in een cruciale zinsnede aan toe. Hij geeft geen datum aan.

Geloof
Willem Frederik Duisenberg wordt geboren in Heerenveen. Op school toont hij zich een knappe leerling. Hij behaalt het diploma gymnasium-bèta en studeert aansluitend economie aan de universiteit in Groningen. Hij slaagt in 1961 cum laude voor het doctoraalexamen. In 1965 promoveert hij.

Inmiddels heeft hij kennis aan degene die zijn eerste vrouw zal zijn: Tineke Stelling. Zij brengt hem in aanraking met het geloof. Van zijn ouders had hij op dit terrein niet veel meegekregen, al was zijn moeder afkomstig uit een doopsgezinde familie. De jonge Duisenberg voelt zich thuis bij de remonstrantse gemeente. Hij volgt catechisatie, doet belijdenis en laat zijn huwelijk kerkelijk bevestigen.

Als hij eind 1965 verhuist naar Amerika, om daar een baan te aanvaarden bij het Internationale Monetaire Fonds (IMF), heeft hij er, zoals hij het zelf later in het blad Hervormd Nederland uitdrukt, geen zin meer in. In 1980 merkt hij in een interview op: „Er is een zekere vervlakking bij mij, ik weet niet waardoor. Het spreekt me gewoon totaal niet aan. Ik weet het niet. Ik ben verworden tot agnost. Vragen als: Geloof je in een leven na de dood? Nee, dat geloof ik niet. Het is niet iets dat mij bezighoudt. Het leven houdt mij bezig.”

Over zijn privé-omstandigheden in een latere fase: Zijn huwelijk strandt in 1983. Hij hertrouwt met Gretta, eveneens geboren in Heerenveen. Zij groeide op in een gereformeerd gezin. Haar opvattingen over het conflict in het Midden-Oosten (pro-Palestijnen en anti-Israël) en de acties waarmee zij daarvoor de publiciteit zoekt, blijven in de biografie niet onaangeroerd.

Kabinet-Den Uyl
In 1969 keert Duisenberg op vaderlandse bodem terug. Korte tijd werkt hij bij De Nederlandsche Bank (DNB). Daarna is hij als hoogleraar macro-economie verbonden aan de universiteit van Amsterdam.

Uitvoerig staan De Haas en Van Lotringen stil bij zijn functioneren als minister van Financiën van PvdA-huize in het kabinet-Den Uyl (1973-1977), de meest linkse regeringsploeg van na de oorlog. Het eerste hoofdstuk daarover draagt als titel: ”De kroonprins”, het tweede: ”De opstandeling”. Deze aanduidingen zeggen genoeg over de ontwikkelingen.

De relatie met de premier en de partij wordt geleidelijk aan moeizamer. Duisenberg introduceert de zogenaamde 1-procentnorm, om een halt toe te roepen aan het voortdurend uitdijen van de collectieve sector. Den Uyl probeert die bezuinigingsoperatie te saboteren. „Dat hij als minister nooit besmet is geraakt met het imago van potverteerder, getuigt van de erkenning dat hij zeker tegenwicht gaf aan de bestedingsdrift”, merkt de huidige president van DNB, Wellink, in het boek op.

Eind 1977 neemt Duisenberg plaats in de Tweede Kamer. Met tegenzin en niet voor lang. Na negen maanden al stapt hij over naar de directie van de Rabobank. Ook dat blijkt slechts een tussenstation.

In 1981 treedt hij toe tot de leiding van De Nederlandsche Bank, om op 1 januari 1982 bij die instelling Zijlstra op te volgen als hoogste baas. Daarmee vangt een lange periode aan op een vooraanstaande positie in de wereld van de haute finance, als hoeder van eerst de gulden, bij DNB in Amsterdam, en daarna van de euro, bij de ECB in Frankfurt. Hij ontpopt zich als een constante factor die garant staat voor een solide geldpolitiek, gericht op het handhaven van een harde munt.

Revanche
De kroon op zijn loopbaan komt op 1 januari 2002, als ’zijn’ euro het officiële betaalmiddel wordt van zo’n 300 miljoen mensen. Vanaf het begin is hij nauw betrokken geweest bij het project van de monetaire integratie. Hij verblijft op die oudejaarsavond, die aan het einde niet alleen een nieuw jaar, maar ook een nieuwe munt brengt, in zijn buitenhuis in de Provence in Frankrijk, ver weg van de Europese hoofdsteden.

Anno 2003. Duisenberg heeft meegedeeld dat hij op 9 juli, als hij zijn 68e verjaardag hoopt te vieren, zal vertrekken. Maar er rijst een probleem. Zijn beoogde opvolger is mogelijk betrokken bij een fraudeschandaal. Pas eind juni zal de rechter Trichet zuiveren van alle blaam.

Chirac blufte in 1998 ervan overtuigd te zijn dat de Franse kandidaat over vier jaar, halverwege 2002, de president van de ECB zou zijn. Het loopt anders: na vijf jaar, in 2003, moet hij Duisenberg verzoeken zijn afscheid, in verband met de vertraging rond Trichet, nog even uit te stellen. Zo krijgt de Nederlander zijn revanche. „Een formidabele triomf. De laatste en beslist ook de zoetste in zijn carrière”, concluderen de auteurs.