De 40-jarige Chodorkovski werd met veel vertoon door gemaskerde geheim agenten opgepakt op het vliegveld van Novosibirsk. Zij bestormden zijn privé-vliegtuig toen het bij een tussenlanding aan het tanken was. Volgens ooggetuigen werd Chodorkovski, toen hij om een arrestatiebevel vroeg en weigerde vragen te beantwoorden zonder de aanwezigheid van zijn advocaat, uiterst grof bejegend, zo meldden Russische media. Zijn persoonlijke bezittingen werden afgepakt en hij zou zelfs zijn geslagen.

Chodorkovski wordt momenteel vastgehouden in een detentiecentrum in Moskou, dat speciaal is bedoeld voor verdachten die in voorarrest zitten. Dergelijke detentiecentra staan bekend om de beroerde omstandigheden die er heersen. Het voorarrest van Chodorkovski kan tot 30 december duren. In Rusland worden in december parlementsverkiezingen gehouden.

Toen justitie Joekos in juli begon aan te pakken zei Chodorkovksi al dat hij zich niet uit Rusland zou laten wegjagen, zoals is gebeurd met de machtige ondernemers Boris Berezovski en Vladimir Goesinski, die justitie eveneens achter zich aan kregen en die de regering er eveneens van beschuldigden daar achter te zitten. Behalve van fraude en valsheid in geschrifte wordt Chodorkovski van nog een aantal zaken verdacht, waaronder verduistering en belastingontduiking in zowel de persoonlijke als de zakelijke sfeer, zo liet het openbaar ministerie weten.

Een woordvoerder van het OM verklaarde vrijdag dat Chodorkovski „de maatschappij voor mogelijk een miljard dollar heeft opgelicht.” De aanklacht tegen de topman zou nog verder kunnen worden uitgebreid.

Joekos-woordvoerder Aleksander Sjadrin zei dat Chodorkovski is opgepakt om een schandaal aan te wakkeren „dat het gebrek aan bewijs in de zogenoemde Joekos-zaak verhult.”

Chodorkovski, wiens rijkdom door het Amerikaanse tijdschrift Forbes is geschat op 8 miljard dollar, is een van de bekendste zogenoemde oligarchen van Rusland, zakenlieden die na de val van het communisme in snel tempo schatrijk werden door voor weinig geld staatseigendommen op te kopen. Bij veel Russen die geen baat hebben gehad bij de privatisering van het staatsbezit zijn de oligarchen allesbehalve geliefd. De stappen die onder president Vladimir Poetin tegen de oligarchen zijn ondernomen hebben er dan ook toe bijgedragen dat de populariteit van partijen die de regering steunen, is gestegen.

Onder Poetin is Goesinksi zijn mediaconcern afgenomen en is Berezovski aangeklaagd wegens fraude en diefstal van de staat. De landen waarheen ze zijn gevlucht, Griekenland en Groot-Brittannië, weigeren hen uit te leveren. Beiden zeggen dat hun kritische opstelling tegenover Poetin de ware reden is dat ze worden vervolgd. De regering ontkent dit en zegt dat Poetin geen invloed heeft op het openbaar ministerie.

Chodorkovski steunt Jabloko en de Unie van Rechtse Krachten, twee vooruitstrevende oppositiepartijen, en zou zelf ook politieke ambities hebben. Als baas van Joekos, dat het op drie na grootste olie-exporterende bedrijf ter wereld is sinds het dit jaar fuseerde met Sibneft, heeft Chodorkovski een behoorlijke machtspositie.

Donderdag deed de politie een inval bij een reclamebureau dat Jabloko terzijde staat in de verkiezingscampagne. Ze zocht daar naar verluidt naar bewijsmateriaal in verband met de zaak tegen Joekos. Vorige week werd ook de directeur van de Moskouse vestiging van Joekos, Vasili Sjachnovski, aangeklaagd wegens belastingontduiking.

Vooraanstaande Russische zakenlieden en politici, onder wie zelfs de leider van de Communistische Partij, Gennadi Zjoeganov, hebben hun bezorgdheid uitgesproken over de arrestatie van Chodorkovski. Anatoli Tsjoebais, onder wiens leiding de staatseigendommen in de jaren ’90 werden geprivatiseerd en die nu aan het hoofd staat van het Russische elektriciteitsbedrijf, sprak van een uitermate gevaarlijke ontwikkeling, waaraan alleen Poetin een eind kan maken door „een duidelijk, ondubbelzinnig standpunt” naar buiten te brengen. Als Poetin dit nalaat komt er in Rusland „een onomkeerbaar proces van een verslechterend ondernemersklimaat” op gang, zei Tsjoebais.

De arrestatie van Chodorkovski kan buitenlandse investeerders afschrikken. Buitenlandse investeerders steken steeds meer geld in Rusland en hebben de economie sinds de monetaire crisis van 1998 een flinke injectie gegeven, maar blijven wel op hun hoede, gezien het gebrekkig functionerende Russische rechtsstelsel, de gebrekkige bescherming van aandeelhouders en de doorgaans ondoorzichtige bedrijfsvoering.