Simone is 65 als ze erachter komt dat haar vader lid van de NSB is geweest. Die boodschap komt hard aan. Ze raakt totaal ontredderd; ze is het lievelingetje van haar vader geweest en nu ligt de herinnering aan hem in scherven. Wat moet ze? Opheldering vragen van haar vader, kan niet meer. Hem ter verantwoording roepen evenmin. Hij is overleden. Bij haar hoogbejaarde moeder hoeft ze niet aan te kloppen, want die zwijgt in alle talen.

Simone en haar zus trekken de stoute schoenen aan. Ze maken een afspraak bij het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging in Den Haag. Met bibberende knieën lopen ze naar het tafeltje waarop het dossier voor hen is neergelegd. Ze bladeren het door, lezen, leggen het weer even weg, mogen niets meenemen, alleen kopiëren.

Het verleden confronteert! Vader heeft straf gehad na de oorlog. Nee, nooit wat gemerkt. Het kon raar lopen in het leven, want ooms van Simones echtgenoot hadden een rol in het verzet gespeeld. Achteraf bekeken hadden de foute en de goede familieleden elkaar op verjaardagen ontmoet en samen een borrel gedronken.

Simone blijft met vragen zitten, en probeert nog een keer haar moeder aan het praten te krijgen. Ze loopt tegen een muur van onwil. De oude dame heeft haar man op diens sterfbed beloofd dat ze tot aan haar eigen dood haar mond zal houden.

Zoektocht

Bovenstaand verhaal is deels gefingeerd en staat niet in het boek van Bettina Drion over de nazaten van foute Nederlanders over hun familieverleden. Maar het had er goed in gepast. Ongeveer 10 procent van de Nederlandse bevolking heeft een familielid dat fout is geweest in de Tweede Wereldoorlog. Ook Bettina Drion, geboren in 1968, draagt de last van een fout verleden met zich mee.

Haar grootvader, een NSB’er, werd aan het eind van de oorlog geëxecuteerd wegens landverraad en spionage. In ”Scherven. Nazaten van foute Nederlanders over hun familieverleden” interviewt Drion vier nazaten en vertelt ze over het oorlogsverleden van haar grootvader, dat ze pas hoorde toen ze 28 was. Ze schreef er een roman over, ”Porselein” (2011), waarop ze veel reacties kreeg. Ze besloot een boek over kinderen van foute Nederlanders te schrijven.

Drion doet verslag van haar eigen zoektocht naar het oorlogsverleden van haar grootvader en interviewt vier kinderen van foute Nederlanders (onder wie de bekende Grimbert Rost van Tonningen) en geeft ten slotte een kort relaas over haar vader. Tussendoor staan zestien informatiekaders over onder meer de SS, dolle dinsdag en de arrestatie en berechting van foute Nederlanders.

Psychische impact

De auteur van ”Scherven” is niet de enige die dit onderwerp aansnijdt, waarop tot voor kort een groot taboe rustte. De laatste jaren wordt er meer gepubliceerd over ”het foute verleden van mijn ouders”. Niet zelden voelen nazaten van foute Nederlanders de noodzaak om het verleden tot op de bodem uit te zoeken, om zicht te krijgen op de keuzes van hun ouders en op zichzelf en om die ‘steen’ op te ruimen. Die speurtocht verloopt in de meeste gevallen onbevredigend, zo lezen we bij Drion. Je krijgt te maken met loyaliteitsconflicten in de familie en je dreigt verstrikt te raken in een verleden dat niet van jou is.

Bij het lezen van dit boek bekroop me het gevoel dat ik er wat meer in zou willen lezen van de psychische belasting waarmee een foute Nederlander zijn nazaten heeft opgezadeld. Kinderen van foute Nederlanders kunnen namelijk een laag gevoel van eigenwaarde hebben, wat hen vroeg of laat in psychische problemen brengt. Van jongs af aan hebben ze aangeleerd zich zo min mogelijk bloot te geven. Ze voelen zich waardeloos en hebben een negatief zelfbeeld. Ze werden veelal gemeden. Maar soms juist niet: „Als de meester in de klas over de oorlog en de NSB vertelde, keerden alle kinderen hun hoofd om en keken ze mij aan”, zegt een 70-jarige vrouw.

Mishandeling

Foute Nederlanders zijn na de oorlog vaak slecht behandeld en mishandeld, soms met de dood als gevolg. Voor de nabestaanden maakt dat het alleen maar complexer. Het boek van Bettina Drion helpt kinderen van foute ouders die hun verleden onder ogen willen zien en die na een tijd van zwijgen verlangen naar een tijd van spreken. Het kan zinvol zijn om bij de Werkgroep Herkenning aan te kloppen om in een veilige omgeving te praten over het grote geheim, die zwarte bladzijde uit het familieverleden. Het spreken daarover is belangrijk.

Gebeurt dat niet, dan blijft het knagen. Misschien gaf Drion daarom haar boek een motto mee van Bruno Bettelheim. „Datgene waarover men niet spreken kan, kan men ook niet tot rust brengen.”

Boekgegevens

”Scherven. Nazaten van foute Nederlanders over hun familieverleden”, Bettina Drion; uitg. Marmer, Baarn, 2013; ISBN 978 90 6068 124 4; 185 blz.; € 16,95.