De bergers hadden de ’pech’ van 11 september. Anders was de aandacht voor hun „heldendaad” nog groter geweest. Donderdag, twee jaar na het omhoog halen van de Koersk, vloeide op het hoofdkantoor van Mammoet in Schiedam de wodka weer. Tegen het schitterende decor van de drukbevaren Nieuwe Waterweg vond de presentatie plaats van het boek ”De berging van de Koersk”.

Dat de berging van de kernonderzeeër Koersk door de internationale gemeenschap gebeurde, is een doorbraak voor de toekomst, vindt Igor Spassky. De 75-jarige Rus, hoofd van het ontwerpbureau van de Russische marine en namens de Russische regering opdrachtgever en eindverantwoordelijke voor het naar boven halen van het schip, kreeg uit handen van auteur Hans Offringa het eerste exemplaar.

Het boek (uitgeverij Bruna, tot 1 december 24,95 euro) is gemaakt in opdracht van Mammoet, het Nederlandse hijs- en transportbedrijf dat samen met Smit Internationale de berging leidde. Het boek is een historisch document over de ramp met de op 12 augustus 2000 gezonken onderzeeër, waardoor alle 118 bemanningsleden om het leven kwamen.

Het ongeval zou veroorzaakt zijn door een ontploffing van lichtontvlambare torpedobrandstof. De Koersk, vernoemd naar de plaats waar de Russen in 1943 met hun tankbataljons de Duitsers een belangrijke nederlaag toebrachten, zonk direct naar de bodem van de Barentszzee.

Het boek beschrijft hoe Mammoet en Smit vervolgens het gevaarlijke karwei klaarden om het 154 meter lange schip (twee Boeings 747 achter elkaar) met een gewicht van 18.000 ton van de zeebodem te halen. Aan boord van de Koersk waren twee namelijk kernreactoren en 24 raketten.

Een bijbehorende dvd laat duikers zien die als maanmannetjes over de huid van de Koersk ’dansen’. Een van hen, Jimmy Irvine, vertelt over zijn ervaringen op de bodem van de ijskoude Barentszzee en zijn langdurige verblijf in de drukcabine. Dag en nacht werd doorgewerkt. De Russen en de rest van de wereld keken mee. President Poetin beloofde het volk dat de Koersk binnen een jaar geborgen zou zijn. Uiteindelijk slaagden de bergers erin om de onderzeeër op 8 oktober 2001 naar boven te halen en naar een dok in Moermansk te vervoeren.

”Welkom gij moeilijkheden” is de lijfspreuk van het familiebedrijf Mammoet. „Toen ik uit de media vernam dat de Koersk was gezonken, dacht ik meteen: Dit is een klus voor ons”, zegt directeur Frans van Seumeren van Mammoet in het boek.

Mammoet was al bekend in Rusland, omdat het bedrijf het dak op het olympisch stadion van Moskou had gezet. Zijn broer Jan maakte op een bierviltje de eerste ruwe schetsen van het uiteindelijke systeem dat de Koersk heeft geborgen. Het bierviltje wordt gekoesterd in de archieven van Mammoet.

De opdracht lag eerst bij een ander consortium, maar dat kon de berging niet in 2001 uitvoeren. Mammoet hapte wel toe en liet in vier maanden 5 miljoen kilo staal verwerken tot gereedschap dat bij de berging gebruikt moest worden. De klus werd aangenomen voor 65 miljoen dollar.

Het werk was technisch ingewikkeld en lag politiek en militair zeer gevoelig. Verschillende keren overwogen deelnemers aan het project om te stoppen. „We stonden onder tijdsdruk en het weersomstandigheden waren bovendien ongunstig”, aldus Van Seumeren. „De wetenschap dat we een groot graf naar boven haalden, maakte het werk extra dramatisch. Door de teamgeest tussen de Russen, de Nederlandse bergers en de Schotse duikers hebben we het gered.”

Twijfels of de berging goed zou aflopen, heeft Van Seumeren nooit gehad. „Op weg naar Moermansk kwamen we langs een heel klein kerkje. Ik ben niet uitgesproken religieus, maar ik had het gevoel dat ik daar even naar binnen moest. Op die plek vond ik een soort kracht en geruststelling en achteraf denk ik ook wel dat er een zegen op het project lag, want er is niemand gewond geraakt en iedereen die aan de berging heeft meegewerkt, is behouden thuisgekomen.”

Volgens Spassky zijn meer van dit soort internationale samenwerkingsverbanden noodzakelijk om over de hele wereld andere schepen van de zeebodem te takelen. „Dat moet gebeuren, want ze brengen grote schade toe aan het milieu.” Hij doelt onder meer op de Komsomolets en de recent gezonken K-159. Deze onderzeeër is vergaan op bijna dezelfde plek als de Koersk, ten noordoosten van de noordelijke havenstad Moermansk. Het schip bevat twee kernreactoren.

In Rusland is het hoofdstuk ”Koersk” nog niet afgerond. Het officiële onderzoek naar de ramp werd met goedkeuring van president Poetin in juli 2002 afgesloten. Toch bestaat onder nabestaanden veel onvrede over de manier waarop de autoriteiten het onderzoek naar de oorzaak hebben geleid. Ook over de rol van de marine leven vragen.