De vorige week overleden Venezolaanse president Hugo Chavez heeft tijdens zijn hele presidentschap van ruim veertien jaar sterke emoties opgeroepen. Zowel onder zijn aanhangers als onder zijn tegenstanders. In de rest van Latijns-Amerika was de socialistische Chavez opmerkelijk populair, en niet alleen onder mensen met linkse sympathieën. In Europa en de VS was het tegendeel het geval en liepen hoogstens wat linkse splintergroepen met hem weg.

Langs deze lijnen verlopen ook de reacties na zijn dood. In Caracas zagen we massaal rouwbeklag, terwijl geëmigreerde Venezolanen in Florida juichend de straat op gingen. Vanuit andere Latijns-Amerikaanse landen klonken veel warme woorden over El Comandante en veel regeringsleiders gaven acte de présence bij de staatsbegrafenis. De politieke reacties vanuit de VS en Europa waren daarentegen zuinig en commentatoren benadrukten vooral het falen van Chavez’ beleid en zijn dubieuze, dictatoriale karakter.

Dubieuze dictators

Deze typische en uiteenlopende reacties zijn goed te verklaren. Als je kijkt hoe de gestorven president zijn land achterlaat, moet je kritisch zijn. De economie van Venezuela ligt volledig in puin en het land is het onveiligste van Zuid-Amerika. Dat is temeer schrijnend omdat de rest van het continent op deze gebieden juist stappen in de goede richting zet.

Onmiskenbaar hebben armen in Venezuela het beter gekregen onder Chavez: meer inkomen, betere gezondheidszorg en onderwijs en vooral meer geschikte woningen. Maar het had veel beter gekund. Venezuela beschikt over grote hoeveelheden olie en Chavez had veel geld te verdelen. Maar veel geld werd verspild, verdween in corrupte zakken of kwam ten goede aan bevriende regimes, waaronder die van dubieuze dictators zoals Castro, Assad en Ahmedinejad.

Verder is veel kritiek mogelijk op het democratisch gehalte van president Chavez. Vóór zijn eerste verkiezing was Chavez al eens betrokken bij een staatsgreep. Tijdens zijn presidentschap trok hij alle macht naar zich toe en schakelde het parlement uit. Toen hij niet meer herkiesbaar was, liet hij de grondwet aanpassen om dit toch mogelijk te maken. Chavez gebruikte de staatstelevisie voor propaganda en draaide veel kritische media de nek om.

Ondanks dit alles was Chavez ongemeen populair. Hij gaf de armen in zijn land letterlijk een stem. Ondanks de gebreken van zijn beleid kon hij onder hen niet stuk. Dat heeft ook veel te maken met zijn charismatische persoonlijkheid. In zijn hele optreden vertolkte hij de macho latino met een klein hartje. En hij was kleurrijker dan welke politicus van zijn tijd dan ook.

Ook in de rest van Latijns-Amerika en onder hen die positieve gevoelens koesteren ten aanzien van het continent, sprak zijn optreden aan, ondanks het rabiaat socialistische beleid en de vaak hilarische anti-Amerikaanse retoriek. Chavez was groter dan zijn land. De betekenis van Chavez ligt in zijn invloed op de ontwikkeling die Latijns-Amerika deze eeuw heeft doorgemaakt. In Latijns-Amerika wordt dit herkend, hier nauwelijks. Om Chavez recht te doen en zijn erfenis op waarde te schatten, moeten we dit ook meewegen.

Voortrekkersrol

Na Chavez volgden meer linkse presidenten die het opnamen voor de armen en ervoor zorgden dat ze naar de stembus kwamen. Denk aan Correa in Ecuador, Kirchner in Argentinië, Bachelet in Chili en Lula in Brazilië. Veel landen bevrijdden zich daarmee definitief van de invloed van rechtse dictaturen en autoritaire regimes. Hugo Chavez heeft hierin een voortrekkersrol gespeeld en was een inspiratiebron voor veel gewone mensen en politici die voor hen wilden opkomen. Met name de meer gematigd linkse regeringen, zoals die van Brazilië, boekten ook spectaculaire successen in termen van economische groei.

Latijns-Amerika is bovendien meer een eenheid geworden. Als reactie op de neoliberale vrijhandelsverdragen met Noord-Amerika en Europa, verenigden de Latijns-Amerikaanse landen zich in verschillende unies. Sommige daarvan hadden als doel de ontwikkeling van Latijns-Amerika los van de VS te bevorderen. Latijns-Amerika is daardoor het afgelopen decennium sterk geïntegreerd en vormt nu een zelfbewust, bloeiend continent met veel opkomende economieën. Hugo Chavez liep hierbij voor de troepen uit en inspireerde andere landen.

Ook al is Venezuela nu het grote zorgenkind in de regio, Chavez verdient behalve de terechte kritiek ook hier meer waardering voor zijn grensoverschrijdende invloed.

De auteur is Latijns-Amerika-expert, redacteur en publicist. Dit artikel is eerder verschenen op www.opiniestukken.nl.