”Prins Claus. Een talent voor vriendschap”
Auteur: Petra van Alten (samenst.)
Uitgeverij: Van Gennep, Amsterdam, 2003
ISBN 90 5515 383 4
Pagina’s: 128
Prijs: € 12,50. Claus Georg Wilhelm Otto Friedrich Gerd von Amsberg, 1926-2002. Zeg maar Claus. Er is „niets bijzonders” aan de koninklijke familie. „We gedragen ons net als andere mensen.” Een uitspraak van de meest geliefde prins van Nederland die vorig jaar op deze dag werd begraven, een mens met een bijzonder talent voor vriendschap.

De consternatie rond het koningshuis van de afgelopen weken doet met enige weemoed terugkijken op prins Claus. Had hij dit kunnen voorkomen met zijn wijsheid en inzicht? Waarschijnlijk niet, want niemand minder dan deze prins realiseerde zich dat waar mensen werken, ook fouten worden gemaakt.

Het ging ook al mis in 1966. In de meimaand, waarin de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog worden herdacht, kwamen er foto’s vrij van een verliefd stel in de tuin van Drakensteyn. Hoofdredacteur Hiltermann van de Haagse Post besloot nog even te wachten. De bewuste man kon zomaar een vriendje zijn en in die dagen paste het de pers terughoudendheid te betrachten.

Maar door een foutieve inschatting van de Rijksvoorlichtingsdienst werden de foto’s toch publiek geheim. Nederland maakte via krantenfoto’s kennis met de aanstaande gemaal van prinses Beatrix, de Duitse diplomaat Claus von Amsberg. Het merendeel van het volk vond de verloving van Beatrix met een Duitser schandalig. Een van die tegenstanders was de schrijver Harry Mulisch, zoon van een Joodse moeder en een Oostenrijkse vader. „Wij vonden dat Beatrix mocht trouwen met wie ze ook maar wilde, maar omdat ze een Duitser had uitgekozen, meenden wij dat ze afstand moest doen van de troon”, aldus Mulisch.

Vele jaren later, in 1986, leerde Mulisch Claus persoonlijk kennen. Achteraf bleek dat Claus de beste prins-gemaal is geweest die Nederland ooit heeft gehad, dat wisten wij op dat moment helemaal niet, aldus Mulisch. Tussen Mulisch en de prins ontwikkelde zich een vriendschap. Claus stond voor de schrijver model voor de goede en de andere Duitser, de man van het type dat betrokken had kunnen zijn bij de aanslag tegen Hitler op 20 juli 1944. Mulisch was, net als vele andere vrienden van Claus, aanwezig bij de begrafenis van de prins op 15 oktober 2002 in Delft.

Persoonlijke inbreng
In een bundel van uitgeverij Van Gennep verhalen enkele Nederlanders, drie Duitsers en een Jood over hun vriendschap met de prins der Nederlanden. Daar komen de bijzondere talenten van Claus schitterend in naar voren. Wrok correspondeerde niet met de prins. Niet de relaties, maar de persoonlijke inbreng van gesprekspartners stond voor hem centraal. De prins was ontvankelijk voor de ander, stelde zich helemaal voor hen open en schroomde niet zijn zieleroerselen bloot te leggen.

Een bruggenbouwer bij uitstek. Een non-conformist op zijn tijd - sinds heel Nederland en ongetwijfeld de hele wereld genoten heeft van het ”Claus-bevrijdt-zich-van-de-das” (Marte Röling). Moedig, betrokken, meer met zijn omgeving en met de wereld bezig dan met zichzelf (Jan Pronk). Geestig, belangstellend, humoristisch, kritisch tot op het einde toe, ja welke goede eigenschappen bezat Claus eigenlijk niet? Hij was zich altijd bewust van de beperkingen die zijn status hem oplegde. Dan rammelde hij aan het hek (Sieuwert Verster). Zijn passie voor oprechte mensen en zijn compassie met verdrukte mensen maakten hem zo bijzonder.

Indringend is het verhaal van Avi Primor, de voormalige Israëlische ambassadeur in Bonn, tegenwoordig hoogleraar aan de universiteit van Tel Aviv. Hij leerde Claus von Amsberg kennen als diplomaat in Ivoorkust. „Claus von Amsberg is de eerste Duitser die ik ooit heb ontmoet”, zo begint Primor zijn meesterlijk vertelde herinnering aan de Duitser die hij liever niet wilde ontmoeten, vanwege het Duitser-zijn, omdat hij helemaal geen boodschap had aan Duitsers en omdat Duitsland en het Duitse volk met name voor jongere Israëli’s een probleem vormden.

Claus liet zich daardoor niet weerhouden. Wars van het protocol, viel hij op een informele manier bij Primor en zijn vrouw binnen om kennis te maken. „Ik ben toch bij u in de buurt, dus waarom zou ik niet even binnenwippen?” Toen Claus snel weer van zich liet horen, kon Primor er niet omheen. Hij werd geraakt door de oprechtheid van Claus „zijn woeste aanval, vanaf het ogenblik dat hij op onze bank ging zitten, op het verleden van Duitsland.”

De openheid van Claus en de oprechtheid genazen Primors vijandigheid en legden de basis voor een diepgewortelde en duurzame vriendschap. Ze spraken zonder enige remmingen over elk onderwerp, waren verslaafd aan Afrika, hun beider hartstocht en ambitie. Claus was verreweg de bekendste en populairste diplomaat in Ivoorkust. Hij had sympathie voor de mensen, was betrokken en gaf ze het gevoel dat hij om ze gaf. „We hielden van hem als mens.”

Briljant ambassadeur
Claus’ huwelijk met de kroonprinses van Nederland doorbrak zijn carrière. De eerste benoemde Duitse ambassadeur in Israël, Rolf Pauls, kreeg te horen dat Claus een baan als plaatsvervangend hoofd van de ambassade in Tel Aviv afsloeg. Claus koos voor de liefde. Had hij dat niet gedaan, dan zou hij een briljant ambassadeur voor Duitsland zijn geworden, in Afrika of ergens anders.

De prins veranderde op latere leeftijd van „een mooie man met sprekende ogen die soms fel, dan weer humoristisch of bedachtzaam uit de hoek kan komen in een stramme, moeilijk sprekende man met een verstard gezicht.” Parkinson en depressiviteit.

Zijn vriend Christian Graf Von Krokow kwam op bezoek: „Maar later, toen ik in Huis ten Bosch kwam en na tien minuten lopen voor de derde keer mijn legitimatiebewijs moest laten zien, dacht ik: Hier is toch geen plezier meer aan. Altijd voor de spiegel te moeten staan, altijd in de openbaarheid, je nooit kunnen laten gaan. Dit moet een ongewoon zware psychologische belasting zijn voor iemand die niet in die situatie is geboren, voor iemand die uit een andere wereld in die wereld is getrouwd. Het is echt tragisch.”

Von Krokow merkt op dat Claus de prijs voor de liefde duur heeft betaald. „Zo’n ziekte komt niet bij een mens te voorschijn als hij er geen aanleg voor heeft. Maar je kunt ook zeggen dat, als de situatie anders was geweest, als hij ergens als diplomaat met Beatrix samenleefde, die hele depressie er nooit was geweest.”

Heel gelukkig
Andere vrienden menen dat de prins niet zielig was. Hij ging niet bij de pakken neerzitten. Zijn verrassende toespraken bleven. Hij bleef praten over wereldproblemen zonder toespelingen te maken op zijn lichamelijke kwesties. Tragisch was hij niet, aldus musicoloog Sieuwe Verster, „ik vind dat een foute weergave van de werkelijkheid. Ik heb hem ook vaak heel vrolijk, heel grappig, heel geamuseerd en heel gelukkig meegemaakt.” De talmoed zegt dat alleen hij wordt geëerd die zelf ook anderen eert. Dat is de reden voor Claus’ populariteit in Nederland, in Afrika en overal.