Het Gruuthusemuseum in Brugge stelt het handschrift vanaf 22 maart ten toon. Jos Koldeweij, hoogleraar Kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit, is gastconservator van de expositie die de wereld rondom het handschrift tot leven brengt.

Hoe het komt dat een Nijmeegse hoogleraar Kunstgeschiedenis, niet eens een neerlandicus, een expositie rondom het Gruuthuse-handschrift inricht, daarover doet Jos Koldeweij wat terughoudend. „Het zal wel komen omdat ik ervaring heb in het maken van tentoonstellingen over onmogelijke onderwerpen.” Bovendien zijn de middeleeuwen wel zijn specialisme, vandaar dat hij in de denktank zat die rond 2010 voor het eerst sprak over een Gruuthusehandschrift-expositie. „In 2007 is het handschrift, dat sinds zijn ontdekking in het bezit was van de Brugse familie Van Caloen, aangekocht door de Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag. Dat het manuscript verdween uit Brugge, waar het rond 1405 ontstaan is, leidde tot ophef in België. Maar de KB heeft direct volledig op internet vrijgegeven en toegezegd dat de Brugse musea het voor een expositie konden lenen.”

Egidius, waer bestu bleven

Het Gruuthuse-handschrift is een verzamelbundel van 170 liederen, gedichten en gebeden, waarvan bijna alle teksten in geen enkele andere vorm zijn overgedragen. Het Egidiuslied is het bekendste lied uit het manuscript, dat voor de Nederlandse literatuur én voor muziekhistorici van groot belang is. „Tegelijkertijd, en dat maakt het zo’n lastig onderwerp voor een tentoonstelling, is het een vrij sober handschrift. Het is niet rijk geïllustreerd en ook het perkament oogt wat smoezelig”, aldus Koldeweij.

New York van de middeleeuwen

Koldeweij, die een grote interesse heeft voor de vroegstedelijke cultuur van de late middeleeuwen, koos ervoor om in de expositie een verhaal te vertellen over de wereld waarin de teksten werden opgetekend en gebruikt. „De expositie begint in Brugge rond 1400, dat dan een belangrijke handelsstad is. ”Het New York van de middeleeuwen” wordt het wel genoemd. Veel internationale contacten komen hier samen en dat zie je terug in het Gruuthuse-handschrift, waarin elementen uit Chaucer, de Roman de la rose, de liederen van de Duitse Minnesänger terugkomen. Vervolgens is er een zaal met andere verzamelhandschriften en dan pas kom je in de zaal waar het handschrift zelf ligt.”

Kunst en kunde

Het Gruuthuse-verhaal vervolgt met zalen over de muziek in het handschrift (hoe is die genoteerd, met wat voor instrumenten werd die uitgevoerd), de liefde (hoofs en boertig, werelds en hemels), de gezelschapscultuur (religieuze broederschappen, ambachtsgildes en tussenvormen), devotie (de liefde voor Maria of het lijden van Christus bezingend) en gebedenboeken waarin enkele Gruuthuse-teksten zijn overgenomen.

Belangrijk is ook de zaal die gewijd is aan de const, wat in de middeleeuwse context zowel kunst als kunde betekent. Koldeweij: „We laten daar mooie kunstvoorwerpen zien, maar ook een prachtig vormgegeven rekenkundig boek, echt iets heel bijzonders.”

Meekijken met tijdgenoten

Behalve het Gruuthuse-handschrift zelf zijn er op de tentoonstelling andere boeken te zien, maar ook sieraden, fraaie liefdesbrieven, gebruiksvoorwerpen, muziekinstrumenten, schilderijtjes enzovoort. „Bezoekers zien beelden die tijdgenoten van het Gruuthuse-handschrift ook zagen. Zelfs als je geen enkel bijschrift leest, kom je, als het goed is, toch anders naar buiten dan je naar binnen ging.”

Tentoonstelling

”Liefde & devotie. Het Gruuthuse-handschrift” is te zien vanaf vrijdag 22 maart tot en met 23 juni 2013 in Gruuthusemuseum, Brugge.

www.liefdeendevotie.be