Dat zegt CDA-europarlementariër W. van Velzen als vice-voorzitter van de Europese Volkspartij/Europese Democraten (EVP/ED), de grootste fractie in het Europees Parlement, waartoe ook het Nederlandse CDA behoort. Hoge vertegenwoordigers van de orthodoxe kerken en van de EVP/ED-fractie komen donderdag en vrijdag in de Turkse stad Istanbul samen om -mede onder leiding van Van Velzen- te spreken over het nieuwe Europa na 2004.

In dat jaar krijgt de EU er tien nieuwe lidstaten uit vooral het voormalige Oostblok bij. In een later stadium volgen Bulgarije en Roemenië en andere landen waar veel orthodoxen wonen, zoals op de Balkan en in Estland. De EU zal daardoor op termijn miljoenen orthodoxe leden tellen. Velen van hen moeten er eerst wel van worden overtuigd dat het lidmaatschap van de EU iets positiefs is.

De kerk vervult daarbij een belangrijke rol als bron van informatie, aldus Van Velzen. „Je mag verwachten dat die informatie objectief is. Voor ons is het van belang dat de orthodoxe kerken zeggen dat Europa niet antichristelijk is, maar ook christelijke waarden vertegenwoordigt. We moeten vermijden dat vanuit de kerk wordt geroepen dat de EU iets heidens is en dat je daar dus niet bij moet zijn”, zegt hij.

De veelvormigheid in Europa uit zich volgens de europarlementariër in verscheidenheid in waardepatronen. Hij begrijpt het als kerken waarschuwen voor bepaalde ontwikkelingen in Europa, zoals de neiging om religie aan de kant te schuiven, de liberalere opvattingen over abortus en de tekens van gebrek aan solidariteit. „De kerken kunnen waarschuwen, maar daarvoor hoef je het geheel niet af te wijzen. Je moet wel onderscheid maken.”

Van Velzen wijst erop dat veel mensen in Midden- en Oost-Europa net hun identiteit hebben herwonnen na zo veel jaar communisme en dictatuur. Van hen wordt eigenlijk gevraagd om op vrijwillige basis -dat is het verschil met vroeger- weer een deel van hun identiteit in te ruilen voor een andere, een Europese, die ze nauwelijks kennen. Vooral voor de oudere garde is dat moeilijk of zelfs beangstigend. „Dan moet je geestelijk leiders hebben die mensen op dat pad bemoedigen om door te gaan”, zegt Van Velzen.

De oecumenisch patriarch Bartholomeos I van Constantinopel (Istanbul), die de dialoogbijeenkomst zal bijwonen, is volgens hem voorstander van de EU. Het probleem is alleen dat orthodoxe kerken zelfstandig zijn en in hun beleid kunnen afwijken van Bartholomeos, het geestelijk hoofd van de ruim 300 miljoen orthodoxe christenen in de wereld.

Zo zijn sommige orthodoxe kerken in de communistische tijd niet vrijgebleven van invloed vanuit het regime, aldus Van Velzen. Het gaat volgens hem nu om de vraag hoe zulke kerken aankijken tegen de EU. De jaarlijkse dialoogbijeenkomst, die voor de zevende keer plaatsvindt, is bedoeld om nader kennis te maken en als het enigszins kan begrip te krijgen voor elkaars standpunten.

Bartholomeos nam destijds het initiatief tot deze dialoog om contact te krijgen met de EVP en om meer kennis te krijgen van de EU. Later namen ook vertegenwoordigers van de Rooms-Katholieke Kerk en protestantse kerken aan de gesprekken deel. Vorig jaar was er voor het eerst een delegatie namens de islam aanwezig.

De op het eerste gezicht abstracte vraagstukken waarover de deelnemers zich zullen buigen, zijn in Turkije vrij concreet. De patriarch, die zijn zetel in Istanbul heeft, zit volgens Van Velzen letterlijk weggedrukt in de stad. „De regering heeft er tot voor kort alles aan gedaan om de Orthodoxe Kerk zo klein mogelijk te krijgen”, zegt hij.

Van Velzen vraagt zich af hoe het zit met de scheiding tussen kerk en staat en de handhaving van de godsdienstvrijheid in Turkije, dat sinds 1999 kandidaat-lidstaat van de EU is. „De vroegere Turkse regeringen hebben, als ik het diplomatiek zeg, niet veel gedaan om de leef- en werkomstandigheden van de oecumenisch patriarch beter te maken.”

Een zware Turkse delegatie woont de vergadering bij. Voor de EVP staat de vrijheid van religie en staat voorop en is gelijkberechtiging essentieel. „Als er erkenning is van de islam moet je ook andere godsdiensten erkennen.”

De bijeenkomst moet uitmonden in een gezamenlijke verklaring. In het concept daarvan wordt de Europese regeringsleiders gevraagd om in de toekomstige EU-grondwet in het bijzonder te herinneren aan de bijbelse wortels van Europa. Ook krijgt de EU het verzoek om een open en regelmatige dialoog met kerken in stand te houden.