Het boek Openbaring is in veel kerken niet alleen tamelijk onbekend, maar ook onbemind. Dat is niet altijd zo geweest. In de tweede eeuw was de kerk van Jezus Christus er heel blij mee en kreeg het een plaatsje in de canon-in-wording. Maar al snel kwam er kritiek op het boek en het werd bijna weer buiten de canon gezet. In sommige kerken, zoals in Syrië, werd het pas na honderden jaren weer toegelaten. Luther hield er niet van en Calvijn schreef er geen commentaar op. Van de hervormers is Bullinger de enige die het boek uitlegde voor de gemeente.

Tegenwoordig hoor ik vooral twee punten van kritiek op Openbaring. Het eerste is dat het boek gereedschap is geweest in de handen van godsdienstfanaten, ketters en dwazen; er bestaan dan ook veel verschillende en bizarre uitleggingen van het boek. Ik denk dat dit meer de fout van de lezers is dan van de schrijver. Als men meer oog had voor de eenheid van de Bijbel en Openbaring meer las in het licht van het Oude Testament, zou er al veel gewonnen zijn.

Het tweede kritiekpunt is het vele geweld dat ons uit het boek tegemoet zou komen. Een aantal jaren geleden bracht een Engelse baptistenpredikant om die reden een vertaling van het Nieuwe Testament uit zonder het boek Openbaring erin – ik schrijf dit als baptist met schaamte. In de huidige discussie over geweld in de Bijbel, en met name het Oude Testament, ligt ook Openbaring dus onder vuur. Maar dat is niet terecht, zoals ik zal proberen te laten zien.

Kort en zakelijk

In de eerste plaats is Openbaring niet zo bloederig als moderne bewerkingen en populariseringen ons willen doen geloven. De hoofdstukken 1-5 en 21-22, die theologisch het belangrijkst zijn, kunnen goed aan tafel worden lezen zonder dat een kind nachtmerries krijgt. Deze hoofdstukken vertellen ons alleen positieve dingen over de Heere God, de Heere Jezus en de komende nieuwe wereld. En op plaatsen waar je het verwacht, komt weinig geweld voor.

”De grote ontknoping”, om het zo maar te noemen, is natuurlijk de wederkomst van de Heere Jezus. Die wordt beschreven in hoofdstuk 19 vanaf vers 11. Zijn vijanden staan gereed, en in onze fantasie zien we hen tot de tanden gewapend (vers 19). De lezer verwacht de spannende beschrijving van een geweldige strijd. Maar Johannes houdt het opvallend kort en zakelijk. Hij deelt alleen mee dat de tegenstand geen schijn van kans maakt (verzen 20-21). Niks geen uitvoerig gevecht – de Heere Jezus overwint door het zwaard dat uit Zijn mond komt. Het is al voorbij voordat het goed en wel begonnen is.

In dit opzicht steekt Openbaring bleek af bij andere oude boeken, ook ”christelijke”. In de apocriefe Openbaring van Paulus bijvoorbeeld vinden we beschrijvingen van de hel die ik maar liever oversla.

Mijn tweede punt is dat degenen die kritiek hebben op Openbaring vaak wel naar films en televisieprogramma’s kijken en boeken lezen waarin veel geweld voorkomt. Dit is natuurlijk een overweging die een beetje op de man speelt, maar het mag toch ook gezegd worden. Waarom worden er zo veel films gemaakt vol (zinloos) geweld? Waarom zendt de televisie zo veel rommel uit, hier in Engeland net als in Nederland? Er is blijkbaar vraag naar geweld bij grote delen van de bevolking. En die bevolking is dus schijnheilig wanneer er kritiek wordt geleverd op Openbaring (en andere delen van de Bijbel waarin geweld voorkomt). Geweld lijkt bij onze cultuur te horen – en niet alleen bij de onze.

Dat breng me bij mijn laatste punt: het realisme van Openbaring. Onze wereld is een plaats vol geweld. Er is niets nieuws onder de zon. Johannes schreef zijn boek in een wereld waarin kruisiging de normale vorm voor het voltrekken van de doodstraf was. Kruisiging! Wie zich tegen het Romeinse Rijk verzette, werd wreed behandeld. Andere wereldrijken hadden en hebben hun manieren om verzet de kop in te drukken. De Assyriërs waren berucht om hun wreedheid en de nazi’s ook.

Openbaring beschrijft de geschiedenis van onze wereld, en deze geschiedenis is vol geweld, wreedheid en verdriet. Door de eeuwen heen was oorlog een normalere toestand dan vrede; dat is pas na 1945 en dan alleen nog in Europa anders geworden.

Christenen zijn bovendien de meest vervolgde gelovigen; elk jaar worden 170.000 van onze broeders en zusters om hun geloof vermoord, zegt de organisatie Release International! Drie van de vier mensen die om hun overtuiging gedood worden, zijn christenen. Het aantal vervolgde christenen ligt rond 200 miljoen. In de 20e eeuw zijn meer christenen vermoord dan in alle voorgaande eeuwen bij elkaar. Christen-zijn in Noord-Korea of Eritrea is vrijwel onmogelijk.

Ongeloofwaardig

Geen wonder dat Openbaring al dit geweld tot op zekere hoogte weerspiegelt. Gods tegenstander valt de gelovigen aan en probeert hen te doden. God zendt zijn waarschuwingen die bedoeld zijn om de mensheid tot ommekeer te brengen, maar zij bekeren zich niet (Openbaring 9:20). De gelovigen vragen wanhopig: „Hoe lang nog, Heere?” maar moeten het nog langer volhouden (Openbaring 6:9-11).

Ik durf de zaak dus wel om te keren: als beschrijving van de realiteit van onze geschiedenis zou Openbaring ongeloofwaardig zijn als er niet een flinke dosis geweld in zou zitten.

Openbaring verheerlijkt het geweld echter niet. Maar hoe kan het Koninkrijk van God anders komen dan door een radicale omkering van de bestaande situatie? God zal de machthebbers niet laten ontsnappen. Dat is geen zinloos geweld, dat is gerechtigheid. Omdat onze wereld en onze geschiedenis vol zonde en geweld zijn, was het kruis van Christus nodig. Degenen die zich niet aan de Gekruisigde onderwerpen, verzetten zich met geweld. God zal hen niet laten ontkomen.

Ik schreef dat er ten minste één Bijbelvertaling bestaat zonder Openbaring. Dat is een miskenning van zowel de realiteit van onze wereld als van het karakter van God.

Dr. Pieter J. Lalleman, docent Nieuwe Testament aan Spurgeon’s College in Londen. Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl

Verder lezen over dit onderwerp

Joseph L. Mangina, Revelation (SCM Theological Commentary on the Bible; London: SCM Press, 2010).

John Hensen, Good As New: A Radical Retelling of the Scriptures (Ropley: O Books, 2004)