Als het aan minister Asscher ligt, is een dergelijk toekomstperspectief niet ver weg. Hij wil immigranten een contract laten ondertekenen waarin ze de Nederlandse grondrechten en de rechtsstaat erkennen, zo bleek woensdag.

Als het nodig is, moeten nieuwkomers daarbij onder dwang opvoedingsondersteuning aanvaarden, zei Asscher ook.

Bij die plannen zijn echter fundamentele kanttekeningen te plaatsen, vindt dr. James Kennedy, hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.

Welke bezwaren heeft u?

„Allereerst aarzel ik bij het idee dat mensen een contract moeten ondertekenen. Een contract is dacht ik iets tussen twee partijen. Maar ik hoor niets over wat de Nederlandse staat belooft wanneer iemand dit ondertekent. Er worden alleen dingen aan de nieuwkomer gevraagd. Wat is er tweezijdig aan dit contract?”

En verder?

„Verder denk ik dat dit voorstel niet effectief zal zijn. Het is betrekkelijk tandeloos, omdat er geen sancties op zitten. Als dit wordt doorgevoerd, zal het een contract zijn waarvan veel mensen waarschijnlijk niet precies weten wat ze nu aan het tekenen zijn. Daardoor verandert er ook niets.”

Asscher wil laten onderzoeken of naleving juridisch afdwingbaar is.

„Eerlijk gezegd vraag ik me af of het überhaupt mogelijk is zoiets af te dwingen. Nederland is een vrij land.”

Op dat punt ligt het derde en grootste bezwaar van Kennedy tegen de kabinetsplannen: een participatiecontract kan al heel snel een „ideologische lakmoesproef” worden om je in Nederland te mogen vestigen. „Ik denk dat een vrije samen­leving dat niet moet willen, zo’n lakmoesproef.”

Waarom niet?

„Omdat ongeacht iemands geloof Nederland wordt gekenmerkt door de vrijheid van de samenleving, en niet door de gelijkgezindheid van overtuigingen. Iedereen die deze vrijheid belangrijk vindt, gelovig of niet, zou daarom bezwaar tegen deze plannen moeten maken.”

Toch is er nog niet zo veel protest.

„Nee. Dat komt doordat mensen meestal niet zitten te wachten op nieuwkomers met opvattingen die zij als achterlijk beoordelen. Ook orthodoxe christenen zullen bedenken dat die nieuwkomers vaak moslims zijn. Dan wordt al snel gedacht: het raakt ons niet, dus vooruit maar.”

Wat mag je wel van nieuw­komers vragen?

„Een statement waarin staat dat je je hebt te gedragen en de wetten moet volgen, vind ik niet iets waar je per se tegen moet zijn. Ik maak bezwaar als het iets wordt waarin staat: Wij denken hier allemaal zus en zo over, en als jij niet zo denkt ben je hier niet welkom.”

Gaat het plan met de nadruk op gelijke rechten voor homo’s wellicht al die kant op?

„Ja, er zit al iets in van een soort dwang. Maar mensen mogen als ze hier komen geen wetten breken, zoals niemand dat mag in Nederland. Dan denk ik: wat wil je eigenlijk meer en wat kun je eigenlijk nog meer verlangen? Nederland is geen doctrinaire waardegemeenschap waarin iedereen hetzelfde belijdt. Deze plannen gaan veel verder dan wat in Amerika gebruikelijk is. Wil je mensen aan je land binden, dan leert de Amerikaanse ervaring dat dit het beste gaat door arbeid, en niet door het ondertekenen van een lijst met culturele en morele waarden van een land.”