De Rijksgebouwendienst (RGD) zoekt binnen afzienbare tijd nieuwe eigenaren voor tientallen imposante monumenten. Een aantal opvallende op een rij, gerangschikt van noord naar zuid.

1. Gotisch Huis, Kampen, (16e eeuw)

Bijzonderheden: Rond 1500 gebouwd als koopmans- of patriciërswoning. Het pand aan de Oudestraat was de afgelopen decennia onder meer in gebruik als openbare bibliotheek, en tot 2009 als locatie van de Stedelijk Museum Kampen. Sindsdien staat het te huur. Bij het complex horen ook een woonhuis en een nog werkende interne rosmolen, de enige in Nederland van dit type.

Reactie gemeente Kampen: „Wij hebben nog geen brief ontvangen, dus dit is nieuw voor ons. Daarom kunnen we helaas niet zeggen of Kampen geïnteresseerd is in overname. Wel hopen we dat de monumentale functie in de toekomst kan worden behouden, van zowel het Gotisch Huis als de unieke rosmolen.”

2. Sassenpoort, Zwolle, (14e eeuw)

Bijzonderheden: De Sassenpoort in de stadsmuur van Zwolle is gebouwd aan het eind van de 14e en het begin van de 15e eeuw als onderdeel van de stadsverdedigingswerken. 
Het gebouw, dat in de top 
100 van Nederlandse Unesco­monumenten staat, is momenteel in gebruik als trouwlocatie en vergaderruimte.

Reactie gemeente Zwolle: „We zijn verbaasd over deze plannen en volgen ze met grote interesse. De poort is beeldbepalend voor onze stad. Een landmark, net als de Peperbus. We wachten dus maar af tot we iets van de Rijksgebouwendienst horen.”

SP-raadslid Futselaar riep het college deze week op: „Als het Rijk er absoluut van af wil moet het Zwolse stadsbestuur maar zijn verantwoordelijkheid nemen. In onze Sassenpoort past in ieder geval geen Blokker of Burger King.”

3. Vesting Naarden, (17e eeuw)

Bijzonderheden: De 17e-eeuwse vesting van Naarden geldt als een van de best bewaarde in Europa en is vooral beroemd om zijn stervorm. De vesting heeft zes bastions en een dubbele grachtengordel. Het complex van in totaal twintig objecten biedt onder meer onderdak aan het Nederlands Vestingmuseum in het bastion Turfpoort. Hier komen jaarlijks duizenden bezoekers op af.

Reactie gemeente Naarden: „Naarden heeft geen interesse in de overname van de vesting. We zijn er stellig van overtuigd dat de rijksoverheid de vesting zelf zou moeten houden. Temeer daar het om meer dan twintig objecten gaat, zoals de vestingwerken en het museum. De vesting is nationaal en zelfs internationaal erfgoed, ze staat op de voorlopige Werelderfgoedlijst van Unesco. Als rijksbezit is het behoud van de vesting nu eenmaal het beste gewaarborgd is, en daar houden wij aan vast. We zullen dit binnenkort in een gesprek opnieuw aan de Rijksgebouwendienst duidelijk maken.”

Carlos Scheltema van stichting Vesting Naarden is het daarmee eens. „Het is een raar plan, en wij proberen de Haagse politiek hier al maanden tegen te mobiliseren. Overname is echt onhaalbaar, tenzij we er een 
zak geld van zo’n 50 miljoen euro bij krijgen. Dan zou het te doen zijn. Het onderhoud 
alleen al kost 1 miljoen euro per jaar.”

4. Gedenknaald, Apeldoorn, (20e eeuw)

Bijzonderheden: De 17 meter hoge obelisk, een huwelijkscadeau van de Apeldoornse bevolking aan koningin Wilhelmina en prins Hendrik, werd op 9 maart 1901 bij Paleis Het Loo geplaatst. De naald kreeg op Koninginnedag 2009 extra bekendheid toen de auto van aanslagpleger Karst T. tegen het monument tot stilstand kwam. Het hekwerk raakte daarbij zwaar beschadigd.

Reactie gemeente Apeldoorn: „Wij zijn een beetje verbaasd door dit nieuws. De gedenknaald is kenmerkend voor Apeldoorn, prominent en betekenisvol. Dat heeft een extra lading gekregen na 2009.

Het is een raar idee om te beseffen dat een monument dat de Apeldoornse bevolking zelf bij elkaar spaarde en cadeau heeft gedaan, nu aan dezelfde bevolking ter overname wordt aangeboden. We zijn bijvoorbeeld benieuwd wat de overheid wil bijdragen aan het onderhoud. Hoe het ook gaat, Apeldoorn garandeert sowieso het beheer en onderhoud van de naald.”

5. Huis De Trompenburgh, 
’s Graveland (17e eeuw).

Bijzonderheden: Huis De Trompenburgh is een buitenplaats in ’s-Graveland, vermoedelijk in 1687 gebouwd door admiraal Cornelis Tromp, zoon van de legendarische admiraal Maarten Harpertszoon Tromp. Bijzonder zijn de achtkantige koepelzaal met wandbespanningen en schilderingen, en de beelden in de nissen van de buitenmuur. In het gebouw worden enkele keren per jaar rondleidingen gegeven.

Reactie gemeente Wijdemeren: „Wij willen graag bij de toekomst van De Trompenburgh worden betrokken”, zegt wethouder Abrahamse. „Het is een uniek gebouw in een prachtig stukje Nederland dat bekendstaat om zijn buitenverblijven. Vanaf het dakterras kon Tromp de toenmalige Zuiderzee zien, zei men. De exploitatie zal evenwel nog niet makkelijk worden. De koepelzaal is kwetsbaar en kan geen massa’s mensen aan. Ook een bijgebouw, bijvoorbeeld voor een restaurant, is niet haalbaar, hebben we al eens onderzocht. Verkoop aan derden zou zeker niet wenselijk zijn, al was het alleen al omdat dan niemand meer het pand kan bezoeken. Aan zelf overnemen zal ongetwijfeld een prijskaartjes hangen. Al met al gaan we ons toch hard maken voor het behoud van De Trompenburgh voor Wijdemeren. We leggen het hoofd niet in de schoot.”

6. Kasteel Slangenburg, Doetinchem, (13e/14e eeuw)

Bijzonderheden: Het kasteel op het grote landgoed Slangenburg tussen Doetinchem en Varsseveld is een Unescomonument. De laatste particuliere eigenaren waren Duits en liggen op de begraafplaats bij de slotgracht. Toen na de oorlog alle Duitse bezittingen verbeurd werden verklaard, kwam het kasteel in Nederlandse handen. Het is tegenwoordig in gebruik als gasthuis van nabijgelegen Sint-Willibrordsabdij. Het landgoed is vrij toegankelijk en heeft een eeuwenoud lanenstelsel in de vorm van een trapezium.

Reactie gemeente Doetinchem: „De mogelijke verkoop is nieuw voor ons. Dus wij kunnen niet zeggen of we het kasteel willen overnemen en wat we er dan mee zouden willen doen. We wachten een voorstel van de Rijksgebouwendienst af.”

7. Voormalige lichttoren, Goedereede, (15e eeuw)

Bijzonderheden: Voormalige kerktoren uit de hooggotiek, gebouwd tussen 1467 en 1512. Was daarna vier eeuwen in gebruik als baken voor de scheepvaart, waar de toren zijn naam aan overhield. Momenteel in gebruik als trouwlocatie en expositieruimte. Voor 2 euro kunnen bezoekers de toren beklimmen.

Reactie gemeente Goeree-Overflakkee: „De plannen voor overname verbazen ons een beetje. We hebben onlangs namelijk nog een brief van de RGD ontvangen waarin een forse huurverhoging wordt aangekondigd. Omdat het om een behoorlijk bedrag gaat heeft het college de RGD verzocht om een gesprek over de hoogte van de huur. Als het nu om verkoop gaat, gaan wij hier graag met de Rijksgebouwendienst over in gesprek.”

8. Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk, Veere, (15e eeuw)

Bijzonderheden: De 15-eeuwse laatgotische kruiskerk heeft een prominente plaats in het stadsgezicht van Veere. Het gebouw was al in de 19e eeuw te groot voor een kerkfunctie en dreigde te worden gesloopt. Omdat het een rijksmonument werd, is sloop sindsdien verboden. De kerk kreeg diverse bestemmingen, onder meer als overdekt voetbalveld, feestzaal, militair hospitaal, houtopslag en rond de watersnoodramp van 1953 als noodstal voor gered vee. Sinds veertig jaar is het gebouw een expositie- en concertruimte.

Reactie gemeente Veere: „Er is overleg geweest met de Rijksgebouwendienst over overname”, meldt wethouder Molenaar. „Er is een bedrag genoemd van één euro, maar de kosten voor het onderhoud zijn uiteraard veel hoger, die lopen in de miljoenen. We laten nu voor 30.000 euro een onderzoek doen door onder anderen de oud-directeur van de Hermitage Amsterdam. Zij brengen in maart een advies uit over de gebruiksmogelijkheden van de kerk. In Veere staat overigens nog een RGD-monument, de Schotse Huizen. Die worden waarschijnlijk overgedaan aan een restauranthouder, waarbij het museum intact blijft.

De Grote Kerk is een icoon van de stad, daar moet geen overdekte kermis in komen. Het liefst maken we er een bruisend cultuurhart van, een uitvalsbasis die inkomsten kan genereren en van waaruit iedere bezoeker verder de stad in trekt.”

Alle gebouwen in de etalage

APELDOORN – Een overzicht per provincie van de in totaal 34 gebouwen die de Rijksgebouwendienst in de verkoop doet.

Groningen

Abdijkerk, Aduard.

Monument graaf Adolf en park Heiligerlee, Groningen.

Grafmonument Von Inn und Knyphausen, Midwolde.

Overijssel

Gotisch Huis (winkel en woning), Kampen .

Sassenpoort en woonhuis, Zwolle.

Gelderland

Gedenknaald, Apeldoorn.

Kasteel De Slangenburg, Doetinchem.

Kronenburgertoren, Nijmegen.

Maarten van Rossumhuis en voormalige dienstwoning, Zaltbommel.

Utrecht

Pandhof Sinte Marie, Utrecht.

Kasteeltoren IJsselstein.

Noord-Holland

Willem Witsenhuis, Amsterdam.

De Trompenburgh, met park, ’s-Graveland.

Slot De Assumburg, Heemskerk.

Gedenknaald, Heemstede.

Westfries Museum, Hoorn.

Kasteel Radboud, Medemblik.

Spaanse Huis, Naarden.

Vesting Naarden (circa 20 objecten), Naarden.

Ruïne van Brederode, Santpoort-Zuid.

Zuid-Holland

Grafmonument Tromp, Delft.

Grafmonument Piet Hein, Delft.

Voormalige lichttoren, Goedereede.

Kapel met grafmonument van Lyere, Katwijk.

Stenen baak, Oostvoorne.

Ruïne Jacobaburcht, Oostvoorne.

Gedenknaald, Rijswijk.

Ruïne van Teylingen, Voorhout.

Zeeland

Sint-Baafskerk, Aardenburg.

Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk, Veere.

Schotse Huizen, Veere.

Sint-Lievensmonstertoren, Zierikzee.

Noord-Brabant

Ruïne van Strijen, Oosterhout.

Limburg

Grafmonument Destombe en resten bastion Waldeck, Maastricht.

In een serie artikelen worden monumenten belicht die de overheid van de hand doet. Morgen het laatste deel.