Begin november 2012 kwam het schokkende bericht naar buiten van een leerling die zich beroofd heeft van het leven. De gebeurtenis wordt in verband gebracht met pesten. Een aantal weken later vindt elders in ons land iets dergelijks plaats. Deze gebeurtenissen zijn voor staatssecretaris Dekker aanleiding om in gesprek te gaan met Kamerleden en experts. Er moet een plan komen om pesten tegen te gaan en te voorkomen. Pesten komt helaas maar al te vaak voor op onze scholen. Hoe ontstaat pesten, waarom pesten kinderen elkaar en hoe kunnen ouders en leerkrachten dit voorkomen?

Een schokkende ontdekking is dat kinderen niet altijd weten wat onder pesten wordt verstaan. Het is allereerst dus belangrijk om te bespreken met kinderen wat pesten is. Pesten is functioneel gedrag. Kinderen die pesten krijgen waardering en dat geeft een goed gevoel. Slachtoffers zijn vaak minder weerbaar. Zij vallen buiten de groepsnormen. Het is belangrijk om te onderstrepen dat pesten moet worden gezien als een groepsproces, waarbij ook andere kinderen een rol hebben. In een onveilig groepsklimaat is de kans groot dat leiders pester worden, de minder weerbare kinderen de gepesten en de rest van de groep meelopers met de pester(s). De eerste schoolweken zijn van heel groot belang voor een positieve groepsvorming. De leerkracht heeft hierin een sleutelrol.

In het proces van groepsvorming is dus een verhoogde kans op het ontstaan van pesterijen. Pesten ontstaat echter door een combinatie van factoren. Ook een bepaald kindkenmerk kan leiden tot pesten. Het gaat dan niet om een oorzaak, maar om iets wat een aanleiding zou kunnen zijn, zoals: uiterlijk dat afwijkt van de groepsnorm, begaafdheid en het ontbreken van sportieve vaardigheden, het hebben van een handicap of gedragsstoornis. Kinderen die niet weerbaar zijn, een fijngevoelig karakter hebben of al eerder zijn gepest lopen eveneens risico. Verder is het heel belangrijk welk voorbeeld kinderen thuis meekrijgen bij het oplossen van problemen.

Als school en ouders moet je samen alert zijn op signalen die wijzen op pesten. Het gaat om signalen als: een minder goede plek van een leerling in de groep, dalende schoolresultaten, verminderd welbevinden, lichamelijke of materiële schade. Als een kind zelf aangeeft dat het gepest wordt, is het heel belangrijk om te benadrukken dat dit goed is, omdat er dan ook daadwerkelijk iets kan worden gedaan. Ga als school en ouders met elkaar in gesprek en blijf dat doen. Maak geen verwijten, maar probeer de situatie te begrijpen. Erken dat er een probleem is.

De effectiviteit in de aanpak van pesten is sterk afhankelijk van kennis, vaardigheden en een positieve samenwerking tussen ouders en leerkracht. Besef hoe belangrijk het is om met de gepeste leerling, de pester en de groep in gesprek te gaan. In alle gevallen zijn luisteren en doorvragen heel belangrijk. Op die manier kun je begrijpen wat zich afspeelt.

Het gesprek met de pester en de groep dient zich te richten op bewustwording en een stuk verantwoordelijkheidsbesef richting het omgaan met de ander. Maak de groep verantwoordelijk voor het vinden van oplossingen. Hoe zouden de leerlingen zich voelen als zij in de schoenen van het slachtoffer staan? Hoe kan de situatie voor het slachtoffer beter worden? Welke bijdrage kunnen de leerlingen daaraan leveren? Laat het geen eenmalig gesprek zijn. Kom na een aantal weken terug op de afspraken die gemaakt zijn. Het is belangrijk als kinderen zelf verantwoordelijkheid voor elkaar gaan voelen. Er vindt dan een positieve attitudeverandering plaats.

Het kan als leerkracht of ouder moeilijk zijn om met een kind in gesprek te gaan. Doe het dan op een indirecte manier, bijvoorbeeld door samen iets te doen en dan te praten. Of lees samen eens een boek over dit onderwerp en probeer door het stellen van bovenstaande vragen het onderwerp bij het kind te brengen. Ook met de groep kan het onderwerp op een indirecte manier, door middel van themalessen of een boekbespreking, ter sprake worden gebracht.

Ga zo als school en ouders die samenwerking aan om pesten aan te pakken. Betrek als leerkracht ook de groep hierbij. Pesten doe je niet alleen. Het oplossen van pesten ook niet.

De auteur werkt als orthopedagoog bij Driestar Educatief.