Op 18-jarige leeftijd begint hij aan zijn studie theologie. Eind jaren 50 ontwikkelt hij zich tot een van de belangrijkste denkers van de moderne Rooms-Katholieke Kerk. In 1959 wordt hij hoogleraar fundamentele theologie aan de Universiteit van Bonn. In 1963 verhuist hij naar de Universiteit van Münster. In 1968 publiceert hij het gezaghebbende boek Introduction to Christianity. Hij geldt in die tijd als progressief, maar slaat een conservatieve koers in als gevolg van de studentenopstanden van eind jaren 60.

Ratzinger heeft maar enkele jaren pastorale ervaring als bisschop. Van 1977 tot 1982 is hij aartsbisschop van München en Freising. Daarna gaat hij naar het Vaticaan, omdat paus Johannes Paulus II hem heeft benoemd tot president van de Congregatie voor de Geloofsleer, die waakt over de zuiverheid van het geloof.

Onder zijn bewind komt in controversiële kwesties als vrouwelijke priesters en geboortebeperking geen enkele beweging. Hij waakt streng over de zuiverheid van de kerkleer en legt diverse vernieuwingsgezinde theologen het zwijgen op. Ook komt hij met afwijzende standpunten over een groot aantal onderwerpen, van hardrock tot gentechnologie. Dat komt hem op kritiek te staan. „Hij neemt de macht al te ernstig alsof er geen Heilige Geest is”, zegt de Braziliaanse bevrijdingstheoloog Leonardo Boff in 1992.

In 1977 wordt Ratzinger door paus Paulus VI tot kardinaal benoemd. Zijn prominente positie levert Ratzinger in 2002 de functie van deken van het college van kardinalen op. In die hoedanigheid speelt hij een belangrijke rol na het overlijden van Johannes Paulus II. In april 2005 wordt Ratzinger op de tweede dag van het conclaaf van kardinalen gekozen tot paus. Het was een van de kortste pausverkiezingen uit de recente geschiedenis. Ratzinger neemt de naam Benedictus XVI aan en is de eerste Duitse paus sinds Victor II (1055-1057).