Religieuze behaaglijkheid
In het beroemde boek ”De gebroeders Karamazov” vertelt de Russische schrijver Dostojevski op meesterlijke wijze over het gevaar van religieuze behaaglijkheid. Hij gaat in op de vraag wat er zou gebeuren als Jezus de kerk van vandaag zou bezoeken, net als Hij tijdens Zijn rondwandeling op aarde de synagogen en de tempel bezocht. In het verhaal van Dostojevski bezoekt Jezus Sevilla, een Spaanse stad met een kathedraal die de macht en de kracht van de Rooms-Katholieke Kerk uitstraalt. De grootinquisiteur, ook aanwezig in de kerk, herkent Jezus. Het kerkvolk aarzelt. Hij niet. Hij laat Jezus onmiddellijk gevangennemen, doodsbang als hij is voor uitspraken en genezingen. De grootinquisiteur houdt een langdurige rede tegen Jezus, met als strekking dat Jezus’ komst totaal overbodig is. Jezus luistert aandachtig en kalm naar de rede. De geestelijke zwijgt en verwacht een weerwoord. Dat blijft echter uit. Jezus zwijgt ook. De inquisiteur rilt, maakt de deur open en roept: „Ga weg! Kom nooit meer terug, nooit meer, nooit…” Sidderend blijft de grootinquisiteur achter bij zijn ideeën. Onveranderd. De traditie kan weer haar vervolg krijgen.
Het decor van de voorstelling kan natuurlijk net zo goed een Hollands zijn. Ik stel mij een tournee voor, niet zozeer langs het bisschoppelijke paleis aan de Utrechtse Maliebaan of de protestantse pendanten aan de Utrechtse Jozeph Haydnlaan, de Rotterdamse Boezemsingel of het Wilhelminapark in Apeldoorn, maar langs de plaatselijke kerkelijke gemeenten. Te beginnen bij de meest zelfingenomene.
Binnen de liturgie kunnen rituelen, teksten en muziek schoonheid brengen, vooral als een architectonisch geslaagde ruimte daaraan meewerkt. Religieuze beleving kan echter ook gericht zijn op dogmatiek, die voor een intellectuele voldoening kan zorgen. Het is mooi dat de waarheid weer gebracht is op een mannier die ons aanstaat.
En dan is er de entourage, het gebouw waarin al jaren wordt gekerkt, een vertrouwde liturgie met dito samenzang, een fijne voorganger, een gebruikelijke betoogtrant, bekende mensen, medekerkgangers van wie men het nodige weet.
En buiten dat kerkgebouw? De geborgenheid die men zoekt staat in scherp contrast met wat zich buiten de kerk afspeelt, waar angst, geweld, oorlog, honger en onrecht heersen. Natuurlijk bidden we voor de nood van de wereld, maar dan keren we ons naar binnen, weg van die ellende.
Religieuze behaaglijkheid voelt mooier dan ze is. Het vervuilt helaas tal van discussies. Over het nieuw te verschijnen Liedboek voor de kerken, rond vernieuwingen binnen de liturgie, maar ook bij al dan niet terechte instandhouding van aloude tradities.
