Nee, de deftige aanhef ”Excellentie” boven de open brief ontbreekt en ook verderop in het document weigert Corstens angstvallig zijn naam te noemen. Maar ook zonder dat is wel duidelijk tot wie de hoogste baas van het hoogste rechtscollege zich richt: tot minister Opstelten (Veiligheid en Justitie); als bewindspersoon nauw betrokken bij de aansturing van de rechterlijke macht.

Snel een beknopt rapport dat de zorgen van de rechters op de werkvloer inventariseert; dat is waar Corstens in zijn brief op aandringt. Laat rechters, zo betoogt hij, voorbeelden geven die concreet maken waar in de voorbereiding, de behandeling en de afdoening van zaken „het risico ontstaat dat de kwaliteit wordt opgeofferd aan de kwantiteit.”

Corstens komt niet alleen goed voorbereid voor de dag; ook de timing van zijn schrijven valt perfect te noemen. Ondervraag vooral de inmiddels 700 (van de 2500) rechters die het manifest dat zeven raadsheren van het gerechtshof Leeuwarden half december opstelden, ondertekenden, luidt zijn advies.

In dat manifest beklaagden de raadsheren zich over de toenemende productiedwang, die de kwaliteit van de rechtspraak in gevaar zou brengen. „Doordat gerechten worden gefinancierd op basis van het aantal vonnissen, kan het verleidelijk zijn bijvoorbeeld getuigen niet te horen en zo tijdwinst te boeken”, lichtte raadsheer en mede-initiatiefnemer M. Zandbergen in de Volkskrant toe.

Aan de Raad voor de rechtspraak, de beheersorganisatie van de rechterlijke macht, was die kritiek maar mondjesmaat besteed. Oud-rechtbankpresident F. Bakker, per 1 juli aangetrokken door de top van de raad om de digitalisering van de rechtspraak en andere vernieuwingen binnen de rechterlijke macht aan te jagen, liet luchtigjes weten dat er „nu eenmaal altijd spanning is” tussen het werk dat rechters moeten leveren en de beschikbare middelen. Voorzitter E. van den Emster van de raad benadrukte fijntjes dat de Nederlandse rechtspraak „kwalitatief nog steeds tot de beste vijf van de wereld behoort.”

Oud-procureur-generaal D. Steenhuis veegde zelfs openlijk de vloer aan met de „algemene en vooralsnog ongefundeerde klachten” die de raadsheren zijns inziens in hun manifest te berde brachten. „Een verdachte of andere procespartij die met dergelijke vage klachten zou komen, had, na geruime tijd, nul op het rekest gekregen”, smaalde hij. Zijn aantijging bleef tot dusver overigens onweersproken. Mede door het uitblijven van een krachtig weerwoord verdween het manifest weer snel uit de publiciteit.

Een dergelijk weerwoord leverde Corstens maandag niet. Maar dat hij, door zich als hoogste jurist solidair te verklaren met de ondertekenaars van het manifest, een helder signaal afgeeft en de kwaliteit van de rechtspraak opnieuw agendeert, staat vast.

Wie Corstens met zijn brandbrief zeker zal mobiliseren, zijn de justitiewoordvoerders van de oppositiefracties in de Tweede Kamer. SP, D66 en GroenLinks volgen Opstelten al sinds zijn aantreden als bewindsman in 2010 kritisch en kregen na de verkiezingen gezelschap van het CDA.

Dossiers waarop zij Opstelten met argusogen kunnen volgen, zijn er genoeg. Neem alleen de twee reorganisaties waarvoor Opstelten politiek verantwoordelijk is: de vorming van de nationale politie en de reorganisatie van de rechterlijke macht.

De door Opstelten gewenste concentratie van rechtbanken (van 19 naar 10) en gerechtshoven (van 5 naar 4) is inmiddels een feit, maar ten aanzien van de rechterlijke macht reikt zijn beleidsagenda verder. Om de rechtspraak betaalbaar te houden, zoekt de bewindsman naarstig naar nieuwe verdienmodellen. De noodzaak daartoe is alleen maar toegenomen sinds zijn oorspronkelijke plan om de griffierechten fors te verhogen (beoogde omzet: 240 miljoen) sneuvelde ten tijde van Rutte I.

„De rechtspraak is alleen geen koekjesfabriek”, zo hielden SP, D66 en GroenLinks de bewindsman tijdens de behandeling van de justitiebegroting vorig jaar echter voor. „Eigenlijk moet er geld bij”, vulde CDA-justitiewoordvoerder en oud-rechter Oskam aan. Hun inzet is helder: voorkomen dat Opstelten de rechterlijke macht te voortvarend aan hogere productie­normen en snellere doorlooptijden bindt.

Boette het manifest Leeuwarden wat aan kracht in door de luchtige reacties, in de open brief van Corstens krijgt de oppositie gratis en voor niets een document in de schoot geworpen om Opstelten opnieuw mee om de oren te slaan.