Dat heeft de uitgever woensdag laten weten. Bij voldoende belangstelling komt Koster dit najaar met een uitgave van een van de eerste Nederlandse edities, die van 1617. „Wij willen terug naar de originele vertaling van Festus Hommius zelf.”

Het ”Schatboek” is de oudste verklaring van de Heidelberger Catechismus (1563) en wordt vaak toegeschreven aan Zacharius Ursinus (1534-1583), maar is samengesteld aan de hand van aantekeningen die leerlingen van hem tijdens zijn lessen hadden gemaakt.

In 1584, een jaar na het overlijden van hun leermeester, laten zij het Handboek der christelijke leer of Commentaar op de Catechismus (Doctrinae christianae compendium seu Commentarii Catechetici) verschijnen. In 1591 verschijnt van de hand van dr. David Pareus, eveneens een leerling van Ursinus, de Verklaring van de Catechismus (Explicationum Catecheticarum). Vrienden van Pareus hadden er bij hem op aangedrongen de ‘leerlingeneditie’ te herzien, omdat deze het gedachtegoed van Ursinus niet helder zou weergeven. „Pareus maakte gebruik van uitvoerige notities die tijdens de colleges van Ursinus waren opgeschreven, en niet minder van zijn geheugen, waarin de lessen waren ingeprent”, aldus uitgeverij Koster.

In 1598 komt de derde en tevens herziene druk uit. Voor deze uitgave gebruikte Pareus ook aantekeningen van Ursinus zelf, die hem door de zoon van Ursinus waren aangereikt.

De eerste Nederlandse vertaling van de catechismusverklaring verschijnt in het jaar 1602 onder de titel ”Het Schatboek der christelijke leer of Uitlegging over de Catechismus”. De vertaler is ds. Festus Hommius, scriba van de Dordtse Synode en medewerker aan de Statenvertaling.

„Vergelijk met de Latijnse tekst toont aan dat Hommius gebruik heeft gemaakt van zowel de eerste (1591) als de herziene (1598) uitgave van Pareus. Blijkbaar zag Hommius geen reden om zich strikt te houden aan de herziene uitgave, die ook wat ingekort was.”

Vanaf de derde druk (1617) voegt Hommius zijn ”tafels” toe. „Elke zondag begint voortaan met zo’n ‘tafel’: een leerzame, kernachtige en overzichtelijk opgestelde verklaring van die zondag.” „Tot versterking van het geheugen”, zegt Hommius in zijn voorwoord. Verder wisselt hij, daar waar hij het nuttig acht, Ursinus’ werk af met enkele citaten uit de catechismusverklaringen van Bastingius, Lansbergen en anderen.

In latere uitgaven, na het overlijden van Festus Hommius, wordt achter elke zondag een toepassing van ds. Spiljardus geplaatst. In 1736 komt een wat vrije bewerking van Het Schatboek uit, van de hand van de predikant Johan van den Honert.

Ten slotte verschijnt in 1977 bij uitgeverij Van den Tol te Dordrecht een nieuwe uitgave, samengesteld door ds. J. van der Haar. In zijn voorwoord geeft ds. Van der Haar aan dat hij zich omwille van de omvang fors moest beperken. De ”tafels van Hommius” en andere aanhalingen zijn weggelaten. Bovendien komt de tekst in deze editie niet overeen met de oorspronkelijke uitgave van Hommius. Later verzorgt uitgeverij Den Hertog in Hertog hiervan een herdruk.

Aangekoekt

De heruitgave van het ”Schatboek” door Koster zal gebaseerd zijn op de editie van 1617 – inclusief de ”tafels”. Tera Voorwinden uit Montfoort, die vorig jaar een scriptie schreef over de opeenvolgende uitgaven van het ”Schatboek”, begrijpt deze keuze, maar is niet zonder kritiek. „De plannen voor het Schatboek-project van uitgeverij Koster geven er blijk van dat reformatorisch Nederland er inmiddels van doordrongen is dat we met de uitgave van Van der Haar geen oorspronkelijke catechismusverklaring in handen hebben, maar een behoorlijk ‘aangekoekt’ geschrift.”

De editie van Hommius uit 1617, die de uitgever als uitgangspunt wil nemen, bevat echter ook de sinds 1606 aangebrachte aanvullingen uit andere catechismi, constateert Voorwinden. „Ze is dus in feite niet als de „originele vertaling van Hommius” aan te merken. Wel zijn met zo’n uitgave de Nederlandse aankoeksels van na 1617 in Van der Haar verdwenen. Dat is winst. Daarbij heeft Hommius in tegenstelling tot Van der Haar verschillende Latijnse uitgaven van Pareus geraadpleegd.

De edities van Pareus verschillen echter soms behoorlijk van elkaar en meer nog van de eerste uitgave in Genève uit 1584. Zo staat bijvoorbeeld in een passage in 1584 dat ellendekennis „ons” tot troost is, in 1591 in de parallelle zin dat ze tot troost is „voor de gelovigen” en in 1598 dat ze tot troost is „wanneer het geloof erbij komt.” In een passage over de zekerheid van de verkiezing wordt in 1584 Christus het fundament van de verkiezing genoemd; deze notie is bij Pareus verdwenen. Ook een ‘herziene’ Hommius bevat wel de neerslag van theologische keuzes na 1584, die een groeiende kloof met de catechismus zelf leken te veroorzaken.”

Voorwinden: „Bij ‘herbronning’ van het Schatboek is het daarom zinvol ook de (in Engelse vertaling digitaal beschikbare) ‘oertekst’ uit 1584 erbij te betrekken.”