De totale uitgaven van gemeenten binnen de Protestantse Kerk in 2011 bedroegen 306 miljoen euro, terwijl de totale inkomsten op 278 miljoen euro uitkwamen. Het tekort komt neer op 10 procent van de inkomsten. Hierbij moet vermeld worden dat het gaat om cijfers gebaseerd op gegevens die de kerk kreeg van 435 van de bijna 1700 colleges van kerkrentmeesters binnen het kerkverband.

„Dit tekort is niet iets wat je jaar aan jaar kunt volhouden”, aldus ds. Bos, gemeente­predikant in Gouda. „Gemeenten moeten gaan kijken waar ze geen geld meer aan uit gaan geven en tegelijk moeten zij de betrokkenheid proberen te vergroten. Geldwerving is niet de taak van kerkrentmeesters alleen, maar van de hele kerkenraad, en eigenlijk van de totale gemeente.”

Levend geld

Anders dan bij de Rooms-Katholieke Kerk (RKK) bestaat de opbrengst van de PKN over 2011 voor 85 procent uit levend geld. Dat is geld uit vaste bijdragen, collecten, giften en opbrengsten uit acties en legaten tot zo’n 500 euro. Bij de RKK werd 66 procent van de in totaal 164 miljoen euro aan inkomsten in 2011 opgebracht uit levend geld, en 34 procent uit vermogen. De 278 miljoen die de Protestantse Kerk aan inkomsten had, komt voor 193 miljoen uit de actie Kerkbalans, voor 44 miljoen uit overige inkomsten uit levend geld, en voor 41 miljoen uit vermogen. Vorig jaar hebben de gemeenten binnen de Protestantse Kerk waarschijnlijk zo’n 189 miljoen euro opgehaald.

Kerkelijke betrokkenheid

Aan de actie Kerkbalans doen sinds 38 jaar 5 kerkverbanden mee: de PKN, de RKK, de Algemene Doopsgezinde Sociëteit, de Remonstrantse Broederschap en de Oudkatholieke Kerk. Samen tellen zij bijna 5,9 miljoen leden. Dit is 35 procent van de totale bevolking. In 2010 maakten de kerken met 6 miljoen leden nog 36 procent uit van de bevolking.

Ieder jaar doet onderzoeksbureau Kaski uit Nijmegen onderzoek naar de betrokkenheid van de kerkleden. Van alle leden bezoekt zo’n 11 procent op zaterdag of zondag een kerkdienst, zo blijkt. Het aantal mensen dat minimaal één keer per maand naar de kerk gaat, ligt op ongeveer 860.000. Dat is 
5 procent van de bevolking. Van de ruim 180.000 kinderen die in 2011 zijn geboren, zijn er bijna 32.000 gedoopt bij een van de vijf genoemde kerkverbanden.

Kerkbalans Nieuwe Stijl

Om de opbrengsten uit de actie Kerkbalans te vergroten, is in 2006 de actie Kerkbalans Nieuwe Stijl (KBNS) van start gegaan. De initiatiefnemers willen meer kerkleden persoonlijk benaderen en stellen een richtbedrag voor, om de bijdragen zo mogelijk te verhogen. „Nog steeds wordt KBNS in veel gemeenten niet toegepast”, concludeert ds. Bos. „Het is vaak makkelijker om in de kosten te snijden, dan je voor meer inkomsten in te spannen.” E. F. J. Duijsens, econoom en lid van de Rooms-Katholieke Kerk, voegt daaraan toe: „Het is belangrijk voor gemeenten om te weten dat snijden in de kosten vaak ook weer lagere inkomsten tot gevolg heeft. Dit is dus niet de oplossing.”

Om te voorkomen dat gemeenten alleen gaan snijden in de kosten, heeft de Raad voor de Plaatselijke Geldwerving het project Ondersteuning Plaatselijke Geldwerving in het leven geroepen. Dit proefproject gaat op 1 februari van start en zet in op het verbeteren van de kennis en vaardigheden van plaatselijke vrijwilligers. Gemeenten kunnen tot maximaal twintig uur gratis begeleiding krijgen, aldus ds. Bos. „Voor 1 juli hopen we zo’n honderd gemeenten bij dit project te betrekken.”

„Discriminatoir”

Het voorstel van D66 in december om de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) los te koppelen van het leden­administratiesysteem SILA, waarin verschillende kerken hun ledenadministratie hebben ondergebracht, is volgens Duijsens „discriminatoir. Er zijn zo veel andere instellingen die hiervan gebruik mogen maken, het zou vreemd zijn als kerken dat niet mogen doen.” Ont­koppeling van de GBA betekent dat de kerken die deelnemen aan SILA adresgegevens van leden die verhuizen niet langer kunnen achterhalen. Zo zou het bereik van de geldwervings­actie Kerkbalans in de toekomst enorm kunnen krimpen.