Nog geen twee maanden geleden stemde de generale synode van de Anglicaanse Kerk in Engeland tegen een voorstel om vrouwen toe te laten tot het bisschopsambt. Dit jaar valt naar verwachting tijdens een nieuwe stemming een tegengesteld besluit. Bovendien plaatst de mogelijke komst van het homohuwelijk in het Verenigd Koninkrijk de kerken voor nieuwe vragen.

Ook wereldwijd is de anglicaanse gemeenschap verdeeld over deze onderwerpen, stelt prof. dr. Peter-Ben Smit, auteur van het in december verschenen boek ”Tradition in Dialogue”, de publieksversie van zijn dissertatie uit 2011. Hij promoveerde in dat jaar aan het anglicaanse General Theological Seminary in New York. In zijn studie gaat hij in op het begrip traditie in de bilaterale dialogen van de anglicanen.

Als theoloog van oudkatholieke origine interesseerde prof. Smit zich om meer dan één reden in deze dialogen. „Ik ervaar zelf aan den lijve hoe het is om deel uit te maken van een kleine minderheid. Aan de universiteiten waar ik werk en waar ik studeerde, was ik meestal de enige oudkatholiek. Die positie dwingt je om na te denken over je eigen traditie en positie in de kerk.”

Daarnaast doorliep de Oudkatholieke Kerk in de aanloop naar de opening van de ambten voor vrouwen in 1998, een denkproces, waarbij prof. Smit zich aansloot. „Deze stap wil de kerk verantwoorden in de dialoog die ze voert met andere kerken. Mijn studie en promotie, die ook resulteerden in dit boek, dragen daaraan bij door inzicht te geven in hoe vanuit de anglicaanse traditie is omgegaan met traditie met een kleine en een grote t. Met andere woorden: gewoonten in de kerk die als essentieel worden gezien en dingen die daar niet toe gerekend worden.”

Voor anglicanen is het in gesprek gaan met vertegenwoordigers van andere kerken „spannend”, aldus prof. Smit. „Kerken die behoren tot de anglicaanse gemeenschap zijn heel verschillend van karakter. Alle komen ze voort uit de Church of England, de meeste anglicaanse kerken vindt je in landen die behoren tot het Britse Gemenebest. Voor een aanzienlijk deel daarvan geldt dat dit voormalige kolonies zijn. Die verschillen in achtergronden, gecombineerd met de theologisch zeer uiteenlopende opvattingen in de kerken, zorgen voor een bijzondere mix. Spannend wordt het vooral op het moment dat vertegenwoordigers van die bonte anglicaanse gemeenschap in gesprek gaan met andere kerken. Ze worden dan geacht als anglicanen met één mond te spreken. Iets wat in de praktijk niet eenvoudig blijkt.”

Concrete thema’s zoals de opening van de ambten voor vrouwen en de positie van homo’s in de kerk zorgen niet alleen binnen de anglicaanse gemeenschap, maar ook in de dialoog met andere kerken voor spanningen. Prof. Smit: „Je zag dat bij de meest recente Lambethconferentie, in 2008. Bij deze tienjaarlijkse ontmoeting van anglicaanse bisschoppen van over de hele wereld waren vrouwelijke bisschoppen uit de Verenigde Staten aanwezig, maar ook conservatieve mannelijke bisschoppen. Dat leidde tot diverse opstootjes.”

De bezinning op deze en andere thema’s heeft echter ook een positieve keerzijde, aldus de oudkatholieke theoloog. „De dialoog met andere kerken heeft anglicanen gedwongen om zich te bezinnen op de eigen grondslag. Dat gaat een spade dieper dan: ons uitgangspunt is het Book of Common Prayer. Het vraagt om herbezinning op de bronnen van het geloof. Dat heeft ook ruimte gecreëerd voor het erkennen van kerken waarmee deze bron als basis wordt gedeeld, maar waarmee verschillen zijn als het gaat om de uitwerking in de traditie. Het onderkennen van wat in de eigen kerk traditie met een grote en met een kleine t is, dus wat hoofdzaken en bijzaken zijn. Iets wat sowieso heilzaam is als het gaat om het zoeken naar Gods bedoeling met de kerk en met ons leven.”

Prof. Smit signaleert dat in de Church of England, de Anglicaanse Kerk in Engeland en Wales, deze herbronning soms gehinderd wordt door polarisatie. „De discussie over de vrouwelijke bisschop heeft in de afgelopen jaren de verhouding tussen progressieven en conservatieven in de kerk enorm op scherp gezet. Daarbij is het belangrijk te onderkennen dat de evangelicale beweging in de Engelse kerk al meer dan een halve eeuw een groei doormaakt. Bovendien hebben de kerken die zich daarmee associëren, tezamen met conservatief georiënteerde anglokatholieken, hun invloed maximaal aangewend bij de stemming over vrouwelijke bisschoppen in november.”

De hoogleraar verwacht dat de Engelse kerk later dit jaar alsnog zal besluiten het bisschopsambt open te stellen voor vrouwen, zoals de anglicaanse kerk in de Verenigde Staten al eerder deed. „Dat hoeft de eenheid in de wereldwijde anglicaanse gemeenschap niet te bedreigen. Er is veel waarin men elkaar desondanks herkent. Wat anglicanen bijeenhoudt is, naast de gemeenschappelijk traditie en vooral de liturgie, een enorm netwerk aan ondersteunende organisaties zoals opleidingsinstituten, maar ook missionaire en diaconale platforms.”

Voor de relatie met andere kerken ziet prof. Smit meer risico’s, al hoeft ook hier het gesprek niet stil te vallen. „Met bijvoorbeeld de Wereldgemeenschap van Gereformeerde Kerken is er al ruim 25 jaar formeel geen sprake meer van een dialoog. En na de wijding van de homoseksuele bisschop Gene Robinson in de Verenigde Staten is ook de relatie met de oriëntaals-orthodoxe kerken op een laag pitje komen te staan. Anderzijds gaat de dialoog met de Rooms-Katholieke Kerk gewoon door, en de dialoog met de orthodoxe kerken heeft zich zelfs verdiept omdat men tot een inhoudelijk gesprek is gekomen, ook over dit onderwerp.”

Prof. Smit denkt dat vanuit de anglicaanse kerken er een drijfveer is om verder te komen met de oecumene. „Binnen kerken spelen soms dezelfde discussies, bijvoorbeeld over de plaats van de vrouw.” Tegelijkertijd wordt er in Lambeth Palace, de zetel van de aartsbisschop van Canterbury, wel een lijn getrokken. „Bisschop Gene Robinson was bij de recentste Lambethconferentie niet uitgenodigd. Maar ook richting conservatieve delen van de kerk wordt een lijn getrokken. Zo waren conservatieve bisschoppen die in de Verenigde Staten werken maar daar de formele benoemingsprocedure hebben omzeild door zich in Afrika tot bisschop te laten wijden, ook niet uitgenodigd. Voor de nieuwe aartsbisschop van Canterbury, Justin Welby, zal het in de toekomst echter een hele toer worden om de vleugels in de kerk bijeen te houden.”