Het nieuws dat topambtenaar Ben Bot de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken wordt, is in binnen- en buitenland met enthousiasme begroet. Bot is een zeer ervaren diplomaat die met name de krochten en kronkels van de Brusselse politiek door en door kent.Tien jaar was hij de Nederlandse ambassadeur bij de Europese Unie. Bot staat daar bekend als een taai onderhandelaar. Zijn lange staat van dienst in Brussel gaf hem als diplomaat groot gezag en een voorsprong op veel collega’s van andere landen. Daardoor kon hij binnen de EU grotere invloed uitoefenen dan de positie van zijn kleine vaderland rechtvaardigde.

Die ervaring kan hem in zijn nieuwe functie van pas komen. Zeker als Nederland in het najaar van 2004 weer voorzitter zal zijn van de EU. Zonder zich vooraf grondig te moeten inwerken, kan Bot straks de voorzittershamer van zijn Ierse collega overnemen. En als het gaat om kennis van dossiers en procedures is hij de meeste regeringsleiders van de EU-lidstaten verre de baas.

Behalve dat Bot een bekwaam Europeaan is, staat hij ook bekend als een gedreven voorstander van verdergaande Europese integratie. Voor hem ligt de toekomst van Nederland in handen van de EU. Zij die kanttekeningen maken bij die integratie of daartegen bezwaar aantekenen, kunnen bij hem niet op erg veel begrip rekenen. Beter gezegd: zij irriteren de nieuwe minister.

Vooral bij de komende discussie over de Europese grondwet kan hem dat opbreken. Het is zeker niet uitgesloten dat bij een eventueel referendum over deze nieuwe EU-constitutie een meerderheid van de Nederlandse bevolking zich daarover negatief zal uitspreken.

Met die gevoelens en argumenten zal Bot rekening moeten houden. Een minister van Buitenlandse Zaken verkoopt niet alleen het Nederlandse beleid over de grenzen maar moet ook in eigen land werken aan een draagvlak voor dat beleid. Juist hier kan het Bot opbreken dat hij geen ervaring heeft opgedaan in het omgaan met de Tweede Kamer en met het publiek.

Als diplomaat werkte hij vooral achter de schermen. Voor het onderhandelen met andere landen mag dat de geëigende weg zijn, voor het politiek bedrijf in eigen land is dat een minder geschikte aanpak. Veel Nederlanders hebben schoon genoeg van de Haagse geheimzinnigheid. Zij verlangen de grootst mogelijke openheid en willen het debat. Daar zal Bot aan moeten wennen en hij dient zich daarbij te hoeden voor zijn soms betweterige toon.

Bot is sterk Europees georiënteerd. Toch doet hij er verstandig aan op dit punt maat te houden en de relatie met Washington niet uit het oog te verliezen. Ook al probeert Europa steeds sterker zich te profileren als een machtsblok dat op eigen benen kan staan, de realiteit is nog steeds dat het zonder de Verenigde Staten in de wereldpolitiek weinig voorstelt. Den Haag heeft in zijn buitenlandse politiek er daarom altijd voor gekozen Brussel de ene hand te geven en Washington de andere. Zonder uit te spreken wie nu de linker- en wie de rechterhand te pakken had. Die dubbele loyaliteit heeft Nederland steeds een eigen plaats gegeven in de internationale diplomatie.