Bij het spreken over conflicten in gemeenten is het van belang om de Bijbel als uitgangspunt te nemen, stelt de 86-jarige emeritus hoogleraar kerkgeschiedenis en kerkrecht aan de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA). „Ik heb er daarom voor gekozen Bijbelse voorbeelden te gebruiken bij de bespreking van dit onderwerp. Daarbij heb ik me met name gericht op het Nieuwe Testament.”

In het gemeenteleven ziet prof. Van ’t Spijker de toenemende invloed van de secularisatie. „Deze gaat stapsgewijs. De invloed van de verlichting op de kerk was al groot, later kwamen de industriële revolutie en de groter wordende invloed van de technische wetenschap, die de samenleving wereldwijd gingen beheersen. Zo ontstonden er conflicten van allerlei aard, ook in de kerk.”

Maar niet alleen in de laatste eeuwen rezen er conflicten. „Je ziet ze ook in de vroegchristelijke gemeente”, vertelt hij, met zijn jongste publicatie in de hand. Een voorbeeld daarvan waren de Griekse weduwen die in de gemeente te Jeruzalem werden achtergesteld. „Dat wat er toen in Jeruzalem gebeurde, heeft zich later vele malen herhaald.”

De kerk kwijtgeraakt

„Dergelijke twisten zijn een aanslag op de kerk als lichaam van Christus”, stelt de Apeldoornse emeritus hoogleraar. „Als de eenheid van de kerk in gevaar komt, stelt men eigenlijk het lichaam van Christus onder kritiek. Ik zie hier een algemene omslag in de cultuur. Wij hebben ons neergelegd bij de kerkelijke verdeeldheid en zijn daardoor de kerk kwijtgeraakt. Zij dreigt een soort supermarkt te worden waarin iedereen naar eigen smaak zijn waren kiest.”

Wat zijn de gevolgen van zo’n supermarktkerk? „Christus bidt in het hogepriesterlijk gebed in Johannes 17 „dat zij allen één zijn, gelijk als Wij één zijn.” Eenheid is het wezen van de kerk, verdeeldheid zet de belijdenis van de Drie-eenheid van God onder spanning. Ook zie je dat mensen in deze tijd van mobieltjes met alle communicatiemogelijkheden die er zijn nog nooit zo eenzaam zijn geweest. De wezenlijke communicatie lijkt te ontbreken, ook in gemeenten. Goed herderschap, pastoraat, is daarom juist in deze tijd zo belangrijk. De betrokkenheid op elkaar zorgt ervoor dat Psalm 122 als vanzelfsprekend tot uiting komt: Kom, ga met ons, en doe als wij. Ik zie dat soms in gemeenten waar ik preek inderdaad gebeuren, als mensen met elkaar na de dienst staan na te praten en daarbij grote saamhorigheid uitstralen.”

Katholiciteit

Ondanks het feit dat de gereformeerde gezindte al lange tijd verdeeld is in verschillende kerkverbanden, ziet prof. Van ’t Spijker de laatste decennia dat de „katholiciteit van de gezindte” steeds meer onder druk komt te staan. „Mensen stappen heel gemakkelijk over van de ene kerkvorm in de andere, zonder daarbij de eenheid op het oog te hebben. En kerkverbanden en kerkelijke gemeenten profileren zich meer, waardoor zij eigenlijk een aanslag plegen op de spiritualiteit van de vroomheid; ik bedoel daarmee de verscheidenheid in spiritualiteit die goed is. Er waren twaalf apostelen, dus waren er twaalf verschillende spiritualiteiten, zou je kunnen zeggen. Dat geldt ook voor het volk Israël in het Oude Testament, dat uit twaalf stammen bestond. De ene stam had weleens te lijden onder de andere stam, maar samen waren zij het uitverkoren volk van God.”

Over de vraag wanneer er een verschil in de gemeente op Bijbelse gronden kan bestaan, kan de Apeldoornse emeritus hoogleraar duidelijk zijn. „Verschillen mogen de zichtbaar wordende genade van God, zoals Hij in het avondmaal tot de gemeente komt, niet in de weg staan. Wij mogen het avondmaalslaken niet verscheuren.”

En de gang naar een wereldlijke rechter? Moet die te allen tijde voorkomen worden? „Dat hoeft niet. De wereldlijke rechter kan heel goed uitspraken doen over materiële zaken, bijvoorbeeld over conflicten rond goederen. En hij is de aangewezen persoon om hierover uitspraak te doen als de kerk zich niet aan haar eigen procedure houdt. Maar boven dat alles staat het advies van de apostel Paulus uit 1 Korinthe 6: „Is er dan alzo onder u geen, die wijs is, ook niet een, die zou kunnen oordelen tussen zijn broeders?” De praktijk leert namelijk dat dergelijke procedures krachtenverslindend zijn.”

Orthodoxie en ‘orthopodie’

„Toen Petrus de omgang met christenen uit de heidenen vermeed, zolang er een deputatie uit Jeruzalem in Anthiochië was, verweet Paulus hem dat hij niet wandelde naar de waarheid van het evangelie”, schrijft prof. dr. W. van ’t Spijker uit Apeldoorn in ”Conflictstof binnen de gemeente”.

„Bij de aanhanger van de orthodoxie kan het aan ‘orthopodie’ ontbreken. Paulus brengt dit begrip ter sprake. Hij doelt daarmee op een rechte wandel in de richting van de waarheid, of misschien beter gezegd: in overeenstemming met de waarheid. Bij de rechte leer horen rechte wegen.”

”Conflictstof binnen de gemeente, en de weg van het Evangelie”, dr. W. van ’t Spijker; Artiosreeks, uitg. Groen, Heerenveen, 2012; ISBN 978 90 8897 039 9, 103 blz.; € 12,50.

Dit is het eerste deel in een drieluik naar aanleiding van publicaties over gemeenteleven. Dinsdag deel 2.