Tijdens een proefrit met journalisten en enkele lokale politici valt op hoe prettig het is om over de Hanzelijn te rijden. Nauwelijks vervelende wissels, en alleen bij Kampen en Zwolle bochten waarbij de trein schuin hangt. Beginpunt van de trein is station Lelystad, dat voor de Hanzelijn is verdubbeld. Het station ligt in het centrum, bij winkels. Tot nu toe was dit het eindpunt van de Flevolijn, die loopt van Weesp, via Almere naar Lelystad. Nu sluiten de Hanzelijn en de Flevolijn op elkaar aan, zodat het mogelijk is om zonder overstappen tussen Amsterdam en Zwolle te reizen. Alleen het gedeelte tussen Lelystad en Almere wordt nog niet optimaal gebruikt.

Na vertrek van station Lely­stad gaat het in oostelijke richting. De trein is vrij snel buiten de bebouwde kom. Hij rijdt langs provinciale wegen, passeert de snelweg A6 en gaat door uitgestrekte akkerlanden.

„Het is een vrij eenvoudig 
traject”, zegt machinist Raymond Perdok. Sinds hij op 
13 april voor de eerste keer over de Hanzelijn reed, heeft hij tientallen ritten gemaakt, voornamelijk om machinisten op te leiden. Alle machinisten die er gaan rijden, moeten het traject foutloos leren afleggen. Inmiddels zijn er al honderden opgeleid. „Dagelijks zijn er meerdere leerritten”, aldus Perdok. „Daarnaast hebben we de Hanzelijn op alle mogelijke manieren getest.” Zo is er een ICE met een snelheid van 200 kilometer per uur overheen gegaan.

Het nieuwe station Dronten is de eerste stopplaats van de Hanzelijn. Het station ligt tussen een woonwijk en een bedrijventerrein. Het stationsplein doet kaal aan. Daar moet verandering in komen. Dronten wil in de buurt van het station onder andere scholen vestigen.

Burgemeester De Jonge van Dronten is verheugd over de spoorverbinding. „Mensen kwamen vijftig jaar geleden in Dronten wonen mede omdat hun een station was beloofd. Nu is het eindelijk zover”, aldus De Jonge. „Studenten die anders in Groningen of Zwolle zouden gaan wonen, hopen we dankzij deze verbinding langer in Dronten te kunnen houden.”

Van Dronten gaat de trein naar de Drontermeertunnel. De aanleg van de tunnel onder het Drontermeer, dat de provincies Flevoland en Overijssel scheidt, was een van de grootste klussen van het totale project. De tunnel is 800 meter lang. Worden de in- en de uitgang van de twee tunnelbuizen meegerekend, dan komt de lengte op 1300 meter. De tunnel ligt 4,2 meter onder de vaargeul en gaat onder een beschermd vogeleiland door. Bij de aanleg van de tunnel moest rekening worden gehouden met het broedseizoen.

De spoorlijn en de tunnel worden vanuit de verkeersleiding in Zwolle in de gaten gehouden. „Er is veel wild in de polder in Flevoland. We willen geen ongenode gasten in de tunnel”, aldus teamleider Frans Hutten van de verkeersleiding. Ondanks alle veiligheidsmaat­regelen op de Hanzelijn gebeurde er op 25 oktober op het gedeelte tussen Kampen en Zwolle toch een ongeval. Er werd een los­lopend paard doodgereden.

Eenmaal buiten de tunnel neemt de trein de langste bocht van het traject en remt hij af. De spoorlijn kruist de N50 en stopt bij station Kampen-Zuid. Dit station ligt op ongeveer 7 kilometer afstand van het oude station Kampen, dat het begin- en eindpunt is van het Kamperlijntje, een 12 kilometer lange spoorverbinding tussen Kampen en Zwolle, dat volledig losstaat van de Hanzelijn.

Kampen-Zuid is een winderig station. Het ligt hoog en bebouwing is er momenteel nog niet in de buurt. Op enkele honderden meters afstand van het station raast het verkeer over de N50, een 100 kilometerweg tussen Zwolle en Emmeloord. Vanaf de perrons gezien lijkt het alsof het station midden in de wildernis ligt. Dat moet op afzienbare termijn veranderen door de bouw van huizen en het nieuwe pand van het Hoornbeeck College.

Na Kampen-Zuid loopt de spoorlijn kilometers evenwijdig aan de N50. Bij Zwolle wordt de A28 gekruist. Hier volgt een lange bocht. Kort daarna gaat de trein over de Hanzeboog, een nieuwe en opvallende knalrode brug over de IJssel. Het eindpunt is Zwolle, een redelijk druk station. Omdat dankzij de Hanzelijn extra passagiers via Zwolle zullen gaan, ondergaat het station een uitbreiding. Onder andere een perron moet nog worden afgewerkt.

„Kampen is niet meer het einde van de wereld”

Voor de gemeente Kampen is de Hanzelijn onder­deel van een groot aantal ingrepen in de infrastructuur. Het gaat onder andere om de verbreding van de auto­weg N50. Donderdag werd bovendien bekend dat de oude spoorlijn tussen het centrum van Kampen en Zwolle voorlopig blijft bestaan.

De Hanzelijn, die zijn naam ontleent aan een middeleeuws handelsverbond, is belangrijk voor de gemeente, zegt de Kamper wethouder Treep, die onder andere Infrastructuur en Verkeer en Vervoer in zijn pakket heeft. De lijn past volgens hem in de ambitie van Kampen om aan de doorvoerroute van de Randstad naar West-Overijssel en het noorden van het land te liggen. „Vroeger was Kampen het einde van de wereld. Je kwam in Kampen door bij Zwolle een aftakking op het spoor te nemen. Dat is nu omgekeerd. Je kunt nu in Zwolle komen door via Kampen te rijden.”

De lijn is volgens Treep vooral een belangrijke verbinding met Amsterdam. „Tot nu toe moesten Kampenaren met de trein via Zwolle en Amersfoort reizen. Dat kostte 89 minuten. Als je in de omgekeerde richting, van Amsterdam naar Kampen wilde, was de kans groot dat je in Zwolle de trein naar Kampen miste. Dan deed je er 119 minuten over. Door de Hanzelijn ben je in 74 minuten in het centrum van Amsterdam.” De tijdwinst van vijftien minuten lijkt gering. Maar dat is het volgens de wethouder niet. „Het kan net de doorslag geven of je wel of niet in een plaats als Amsterdam wilt werken. Bovendien is er nu een rechtstreekse verbinding.” Treep denkt dat vooral hoger opgeleiden gebruik zullen maken van de lijn. „Kampen is een aantrekkelijke plaats om te wonen, onder andere door de historische binnenstad. Bovendien zijn de huizen er veel goedkoper dan in de Randstad.”

Woonwijk

Aan de noordoostkant van station Kampen-Zuid, in de richting van de scholengemeenschap Pieter Zandt, verrijst over enkele jaren de wijk Stationskwartier, met ongeveer 800 woningen. De eerste huizen in deze wijk moeten in 2016 worden verkocht. De straten in het wijk krijgen de namen van vrouwen die in het verleden veel voor Kampen hebben betekend. Onder hen is ook de evangeliste Hendriks (1885-1974).

Aan de andere kant van het station is een wijk gepland langs de bypass, een nu nog droogliggende zijtak van de IJssel. Die wijk komt er na 2020. Met name tegen deze plannen is veel verzet. De oppositiepartijen in de gemeenteraad vrezen dat deze huizen niet worden verkocht. Bovendien komen ze te ver van de Kamper binnenstad te liggen. Ook tegen de bypass zelf, die het Reevediep gaat heten, is veel verzet geweest. De hoogwatergeul, die de N50 en de Hanzelijn kruist, moet het waterpeil in de IJssel verlagen.

Treep gaat ervan uit dat in de buurt van het station binnen vijf jaar een winkelcentrum wordt geopend. Daar zal plaats zijn voor twee supermarkten en een aantal aanpalende winkels. Deze bedrijven moeten ook de wijken De Maten en Onderdijks bedienen. Daar zijn nog geen winkels.

Groei

In de structuurvisie van Kampen staat dat de gemeente in de toekomst groeit van 50.000 naar 57.000 of 60.000 inwoners. Andere prognoses wijzen erop dat hooguit 54.000 haalbaar is. Is de realisatie van het Stationskwartier, dat moet bijdragen aan de leefbaarheid van de stationsomgeving, dan nog wel realistisch? Treep: „De groei van het aantal inwoners zal wel langzamer verlopen dan gedacht. Maar of het aantal van 60.000 wordt gehaald, weten we pas over twintig jaar. Daar valt nu nog niets over te zeggen.” Hogeschool Windesheim zal de komende jaren meten welk effect de Hanzelijn heeft op de economie, de werkgelegenheid en het woningaanbod in Zwolle, Kampen, Dronten en Lelystad.

Kamperlijntje

Begin jaren 90 van de vorige eeuw zijn er allerlei varianten voor het tracé van de Hanzelijn bij Kampen onderzocht. Uit­eindelijk koos onder andere ProRail voor de route langs de N50, op ongeveer 6 tot 7 kilometer van de binnenstad van Kampen. Redenen waren onder meer dat de lijn kon meeliften op de al bestaande structuur van de N50 en het feit dat er op deze manier minder geluids­overlast zou zijn voor omwonenden. Die overlast was er wel geweest wanneer de trein door de bebouwde kom was gegaan.

Een van de opties was om de lijn pal langs Kampen te laten lopen, daarna over een nieuwe brug over de IJssel en vervolgens langs IJsselmuiden. Bij IJsselmuiden zou de Hanzelijn aansluiten op het bijna 150 jaar oude tracé tussen Kampen en Zwolle, ook wel het Kamper­lijntje genoemd. Op dit 12 kilometer lange traject rijden dieseltreinen elk halfuur heen en weer. Er zijn geen tussenstations, waardoor de reistijd slechts tien minuten bedraagt.

Al jaren wordt gesproken over de toekomst van deze spoor­verbinding. De Hanzelijn zal naar verwachting niet veel passagiers van het Kamperlijntje afsnoepen. Het gaat voornamelijk om reizigers die richting Amsterdam willen. Voor inwoners van IJsselmuiden en delen van Kampen voorziet het oude lijntje echter in een behoefte. Bovendien zijn er veel toeristen die met de trein het historische centrum van Kampen aandoen. De binnenstad ligt op ongeveer 200 meter van het station.

Busbaan

De afgelopen tijd is gedubd over het behoud van de spoorlijn, het omvormen tot sneltram met extra stations of het ombouwen tot busbaan. Donderdag maakte de provincie Overijssel bekend dat er ook de komende drie jaar treinen zullen rijden over het Kamperlijntje. Rond de zomer van 2013 wordt een definitief besluit over het tracé verwacht.

Wethouder Treep zegt dat een sneltram vanwege de hoge kosten vrijwel zeker van de baan is. De andere twee opties hebben voor- en nadelen. Treep: „Voor de trein ligt de infrastructuur er al. Veel mensen reizen bovendien liever met de trein dan met de bus.” Een speciale busbaan, die kan worden aangelegd na het afbreken van de spoorlijn, heeft als voordeel dat andere voertuigen eenvoudiger deze baan over kunnen steken. „Het nadeel is dat er bij Zwolle een 4 tot 5 kilometer lange spoordijk ligt die net breed genoeg is voor één trein. Het is moeilijk om die breed genoeg te maken voor twee bussen.”

N50

Ongeveer gelijktijdig met de aanleg van de Hanzelijn onderging de autoweg N50 een meta­morfose. De N50 is een onderdeel van de A50 van Eind­hoven naar Emmeloord. Tot aan knooppunt Hattemerbroek, bij Zwolle, is het een autosnelweg. Daarna wordt het een autoweg, waar maximaal 100 kilometer per uur mag worden gereden.

Tot 2006 gold het traject tussen Hattemerbroek en Kampen-Zuid als dodenweg. De rijbanen waren niet gescheiden. Bij botsingen vielen regelmatig doden. In 2006 werden er betonnen wanden tussen de rijbanen geplaatst. Bovendien kreeg de weg drie rijstroken. Er zijn voor weggebruikers wisselend één of twee stroken beschikbaar.

Steeds meer onderdelen van het traject worden verbreed. Zo is donderdag bij Ramspol, ten noorden van Kampen, een nieuwe en grotere brug geopend. Daardoor is het tracé tot het plaatsje Ens vierbaans. Waarschijnlijk wordt het tracé tussen Ens en Emmeloord in 2014 verdubbeld tot twee rij­banen in beide richtingen.

Bereikbaar

Treep zegt dat ook het gedeelte tussen Kampen-Zuid en de noordelijke afslag bij Kampen, een tracé van enkele kilometers, breder wordt. Dat moet in 2015 gereed zijn. Het traject blijft, om juridische redenen, een autoweg waar voertuigen niet sneller mogen dan 100 kilometer per uur. Voor Treep is dat geen punt. „Ik vind het belangrijk dat Kampen goed bereikbaar is. En dat kan met een doorgaande vierbaansroute.”

Langs de N50 bij Kampen ligt de Zuiderzeehaven. Daar worden onder andere containers overgeslagen. Er is plaats voor coasters en binnenvaartschepen. Ooit was er sprake van het aftakken van de Hanzelijn naar de haven. De spoorlijn ligt namelijk op slechts enkele kilometers van de haven. Treep denkt dat de aftakking er niet komt. Het tracé gaat namelijk door een kwetsbaar gebied.

Hoornbeeck naast station

Het Hoornbeeck College in Kampen gaat op loopafstand van station Kampen-Zuid een nieuw pand bouwen. Locatiemanager H. J. Bart hoopt dat in maart 2013 de eerste schop de grond in kan en dat het pand rond de zomer van 2014 in gebruik wordt genomen. „Het wordt een van de eerste gebouwen in het Stationskwartier”, aldus Bart. De reformatorische mbo-school huist nu nog in een voormalig lyceum vlak bij het centrum van Kampen. Dit pand stamt uit de negentiende eeuw. „Ons huidige gebouw voldoet niet meer aan de onderwijs­eisen.”

Het nieuwe pand, dat drie verdiepingen gaat tellen, komt tussen het station en de scholen­gemeenschap Pieter Zandt. „Een aantal leerlingen maakt gebruik van het bus­vervoer van de Pieter Zandt.” Bart denkt niet dat een nieuw pand bij de Hanze­lijn extra leerlingen zal trekken. De meeste studenten van het Hoornbeeck College hebben op de Pieter Zandt ge­zeten. Van leerlingen die andere scholen bezochten, verwacht Bart niet veel extra aanvoer. „Een voordeel is wel dat de reistijd voor veel jongeren korter wordt.” De locatiemanager vindt het positief dat de school vlak bij de N50 komt. Een aantal studenten gaat namelijk met de auto naar school.

Het Hoornbeeck College in Kampen telt momenteel 465 leerlingen. Bart denkt dat dit groeit tot ongeveer 500.

Lelystad Airport

Voor Lelystad Airport betekent de Hanzelijn een belangrijke aansluiting met het noorden van het land, zegt Marit Merkus, woordvoerder van de Schiphol Group, waar ook Lelystad Airport onder valt. Merkus weet echter niet of er door de lijn veel extra passagiers naar de luchthaven komen. Wel is de aansluiting nu beter dan voorheen.

Enkele kilometers van Lelystad Airport staat sinds 1988 station Lelystad-Zuid. Althans, het betonnen skelet daarvan. Lelystad-Zuid ligt aan de Flevolijn, de spoorlijn van Lelystad naar Weesp. Of het station ooit in gebruik wordt genomen, is onduidelijk. Het is overwoekerd door planten. Het station is gebouwd omdat Lelystad verwachtte dat er op afzienbare termijn in die omgeving een wijk zou worden gebouwd. De groei van de hoofdstad van Flevoland ging echter langzamer dan gedacht. Wethouder Luchtenberg van de gemeente Lelystad denkt dat de wijk pas na 2020 gereed is. Tot die tijd wordt het station ongemoeid gelaten.

Luchtenberg denkt dat op termijn via dit station de passagiers voor Lelystad Airport zullen reizen. Woordvoerder Merkus van de Schiphol Group gaat daar echter niet van uit. Zij verwacht dat het huidige station in het centrum van Lelystad het belangrijkst zal blijven voor de luchthaven. Dit station ligt iets verder dan Lelystad-Zuid, maar heeft een belangrijkere functie op het spoortraject.

In Nederland is volgens Merkus behoefte aan capaciteit voor ongeveer 580.000 vliegbewegingen per jaar. Schiphol mag echter niet meer dan 510.000 vliegbewegingen per jaar uitvoeren. Er is dus een noodzaak om ook de regionale lucht­havens te benutten.

Dat Lelystad Airport een zesde baan van Schiphol wordt, zoals wethouder Luchtenberg zegt, wil Merkus echter niet bevestigen.

Feiten en cijfers

Naam: Hanzelijn 

Lengte: 50 kilometer

Provincies: Flevoland, Overijssel, Gelderland

Gemeenten: Lelystad, Dronten, Kampen, Hattem, Zwolle

Nieuwe stations: Dronten, Kampen-Zuid

Opvallendste bouwwerken: Drontermeertunnel, Hanzeboog bij Zwolle 

Aantal kruisingen met wegverkeer: geen

Aantal kilometer geluidsscherm: 20

Aantal bouwwerken, zoals viaducten: 88

Benodigde hoeveelheid zand: 3,5 miljoen kubieke meter

Hoogste snelheid die mogelijk is: 200 kilometer per uur (140 is toegestaan)

Kosten: ongeveer 1 miljard euro

Start bouw: 30 januari 2007

Officiële opening: 6 december 2012

Verwacht aantal reizigers: 32.000 per dag

Verwachte hoeveelheid goederen: 4,2 miljoen ton per jaar

Lengte aansluitend traject
	Lelystad-Weesp (Flevolijn): 40 kilometer

Van 1950 tot 2012

1950: Bij de inpoldering van oostelijk Flevoland wordt rekening gehouden met een spoorlijn. De lijn volgt anno 2012 goeddeels het geplande traject.

1988: Opening van Flevolijn, de spoorlijn van Weesp naar Lelystad.

December 2003: Minister Peijs van Verkeer en Waterstaat ondertekent het bouwbesluit voor de Hanzelijn.

29 juni 2004: De Tweede Kamer beslist dat er tussen Hattem en Zwolle een spoorbrug moet komen, en geen tunnel. Een brug is goedkoper.

30 januari 2007: Minister Peijs geeft bij de toekomstige Drontermeertunnel het startsein voor de bouw van de Hanzelijn.

2 mei 2010: Nieuwe spoorbrug bij Zwolle geplaatst. De brug krijgt de naam Hanzeboog.

14 juni 2011: Hanzeboog opgenomen in dienst­regeling van de lijn tussen Amersfoort en Zwolle.

19 juli 20011: Een stuntfietser rijdt over een boog van de brug bij Zwolle, terwijl er ook treinen rijden. ProRail plaatst daarna spijkermatten.

2012: Testritten op de Hanzelijn.

10 april 2012: ProRail maakt bekend dat op het tracé bij Hattemerbroek 5 jaar geleden een 4200 jaar oud graf is gevonden met daarin sporen van cannabis. Waarschijnlijk was het destijds bedoeld voor pijnstilling.

21 april 2012: Grootscheepse rampenoefening in Drontermeertunnel.

6 juni 2012: Voor het eerst rijdt een trein, een ICE, 200 kilometer per uur op de Hanzelijn.

25 oktober 2012: Eerste ongeval op de Hanzelijn. Tussen Kampen en Zwolle wordt een los­gebroken paard doodgereden.

6 december 2012: Opening door koningin Beatrix.

8 december 2012: Publieksdag. Op het spoor tussen Lelystad en Zwolle rijden gratis treinen.

9 december 2012: Hanzelijn opgenomen in dienstregeling.