In het RD van 9 november pleit prof. dr. P. J. Slootweg voor een geenbezwaarsysteem bij orgaandonatie. In zijn column probeert hij te achterhalen waar de bezwaren van mensen zitten voor de afwijzing van automatisch donorschap. Een geenbezwaarsysteem levert volgens hem 21 tot 26 procent meer donoren op.

Wat echter niet in het artikel naar voren komt, is het feit dat er steeds minder donoren beschikbaar zijn door de daling van ziekenhuissterfte en het aantal verkeersdoden. De verwachting is dat de genoemde trends doorzetten; bovendien overlijden mensen op steeds hogere leeftijd. De donatie van organen en weefsels komt hierdoor steeds meer in het gedrang.

Om het maximale donorpotentieel beter te benutten, is het nodig dat meer mensen zich inschrijven in het Donorregister. Daarbij zijn het geenbezwaar systeem en het actieve donorregistratiesysteem (ADR) hulpmiddelen.

Bij toestemming voor orgaandonatie moet volgens de NPV keuzevrijheid voorop blijven staan. Het ADR-systeem gaat uit van een actieve vraag aan iedereen: Wilt u wel of geen donor worden? Daarbij wordt uitgelegd dat je niets hoeft te doen als je donor wilt worden. Echter, niet alle mensen zijn mondig en zelfredzaam genoeg om tijdig hun antwoord kenbaar te maken. Dus zullen mensen ‘automatisch’ donor worden zonder dat ze zich dat bewust zijn!

Orgaandonatie is ingrijpend en moet daarom een goed doordachte keuze van de patiënt of diens familie zijn. De invoering van een ADR tast die eigen verantwoordelijkheid aan. Daarom stelt de NPV: „Ons lichaam is niet van de staat, ook niet van de samenleving, maar van de persoon in kwestie. Dat blijkt wanneer iemand is overleden. Dan draagt de familie van de overledene de verantwoordelijkheid voor de verzorging van het lichaam. Die kosten worden niet betaald door de staat of de samenleving, maar door de nabestaanden.”

Professor Slootweg kan deze redenering echter niet volgen. Hij stelt zelfs dat de NPV nu wel degelijk pleit voor een zelfbeschikkingsrecht. Dat begrip is in het geheel niet in het geding: het gaat om eigendomsrecht. En daarbinnen pleit de NPV voor het dragen van eigen verantwoordelijkheid.

Waar wij de vinger bij leggen, is dat de uitwerking van het ADR juist haaks kan komen te staan op het zelfbeschikkingsrecht dat de overheid voorstaat. Met het ADR bestaat de kans dat er mensen zijn geregistreerd zonder dat ze zich dat bewust zijn. Hier snijdt de overheid zich in haar eigen ideologische vingers. Waar is dan immers het ‘zelfbeschikkingsrecht’ van die groep burgers?

Het is dubieus dat de overheid een morele beslissing zo nadrukkelijk stimuleert en oplegt. Terughoudendheid blijft noodzakelijk, omdat het om een ingrijpende beslissing gaat die ook grote impact op nabestaanden kan hebben. Orgaandonatie komt alleen tot haar recht als het echt een schenking is.

De auteur is beleidsmedewerker bij de Nederlandse Patiënten Vereniging.