Op 29 september 2001 geeft politiek Den Haag geen stuiver meer voor de loopbaan van De Hoop Scheffer. Juist die dag heeft deze zich teruggetrokken als CDA-kandidaat voor de Tweede-Kamerverkiezingen. Hij meent dat het partijbestuur te weinig vertrouwen in hem heeft om goed te kunnen functioneren. Enkele dagen later treedt hij ook af als fractievoorzitter. Een afgang naar de achterste bankjes van de Kamer is wat hem rest.

Tot dan toe lijkt het er juist op dat De Hoop Scheffer het politieke handwerk onder de knie krijgt. Aanvankelijk is hij lid van D66, maar al snel meldt hij zich bij het CDA, waarvoor hij in 1986 in de Tweede Kamer komt. Door zijn felle, bijterige debatten met onder anderen PvdA’ers als Pronk en Kosto verwerft hij zich snel de bijnaam ”De Hoop Keffer”. Hij ontpopt zich als bevlogen buitenlandwoordvoerder.

In 1994 verliest De Hoop Scheffer weliswaar de strijd om het CDA-fractievoorzitterschap van de bedeesde en stuntelende Heerma, maar als deze na drie jaar vertrekt, krijgt De Hoop Scheffer een nieuwe kans. Bij de verkiezingen in mei 1998 verliest het CDA onder zijn politiek leiderschap echter vijf zetels. Tijdens het tweede kabinet-Kok blijkt De Hoop Scheffer niet over de juiste straatvechtersmentaliteit te beschikken om hard oppositie te kunnen voeren.

Zijn gebrek aan politieke profilering weerhoudt partijgenoot en premier Balkenende er niet van om De Hoop Scheffer in 2002 te benoemen tot minister van Buitenlandse Zaken. Een droom komt uit voor De Hoop Scheffer. Vroeg in zijn loopbaan, van 1980 tot 1986, is hij persoonlijk secretaris geweest van de minister van Buitenlandse Zaken. In die functie draagt hij in nog geen zes jaar tijd de tas van vier ministers: De VVD’er Van der Klaauw, de PvdA’er Van der Stoel en de CDA’ers Van Agt en Van den Broek.

Eenmaal op zijn nieuwe post blijkt De Hoop Scheffer een gedreven bestuurder, vasthoudend en met kennis van zaken. Pro-Atlantisch en pro-Europees als hij is, blijkt in hem een echte bruggenbouwer tussen de Verenigde Staten en Europa te schuilen. Vooral tijdens de Irak-crisis geeft hij daarvan blijk. Hij betoont zich een betrouwbare Atlantische bondgenoot voor Amerika. Nederland verleent politieke steun aan de oorlog in Irak. Zonder morren gaan Nederlandse havens en het spoorwegennet open voor vervoer van zwaar Amerikaans materieel naar de Golfregio. Sinds augustus doet defensie met 1100 militairen mee aan de stabilisatiemacht in Irak.

Op het moment dat de onenigheid tussen de VS en Europa over Irak het grootst is, probeert De Hoop Scheffer beide partijen met elkaar te verzoenen. Hij lobbyt voor de rol van de Verenigde Naties en Europa binnen het conflict, maar zorgt ook dat de traditioneel goede betrekkingen van Den Haag met Washington geen schade oplopen. Een solidariteitsbrief van enkele Europese landen richting Bush weigert hij te ondertekenen, om de verdeeldheid in Europa niet nog groter te maken. Daarom wordt hij binnen Europa niet gezien als blinde volgeling van Bush en blijft hij voor Duitsland en Frankrijk aanvaardbaar als opvolger van NAVO-secretaris-generaal Robertson.

Zijn kandidatuur voor die functie wordt getekend door stelselmatige ontkenning van de zijde van de regering. „Nederland heeft geen kandidaat”, luidt het keer op keer. Erg bevreemdend is dit stilzwijgen niet, omdat benoemingen op hoge posten doorgaans zijn omgeven met geheimzinnigheid. Tot enkele maanden voor een benoeming is iedereen die zich openlijk kandidaat toont voor hoge posten bij voorbaat kansloos.

De naam van De Hoop Scheffer zingt rond sinds de NAVO-top van ministers van Buitenlandse Zaken in juni in Madrid. De media speculeren over zijn kansen en diplomaten in NAVO-kringen gooien regelmatig olie op het vuur. Eventuele tegenkandidaten, van wie de Canadese vice-premier John Manley het langst in de race blijft, vallen gaandeweg af en De Hoop Scheffer krijgt steeds meer steun binnen Europa.

Even belangrijk is de goede beurt die De Hoop Scheffer maakt als hij begin september met premier Balkenende op bezoek gaat bij de Amerikaanse regering in Washington. Officieel staat de opvolging van Robertson niet op de agenda, maar Amerikaanse diplomaten benadrukken na afloop dat De Hoop Scheffer een aanvaardbare kandidaat is voor de VS.

Verguld zijn ze in elk geval met het feit dat hij, als voorzitter van de Organisatie voor Samenwerking en Veiligheid in Europa (OVSE), zich voortdurend ingezet heeft voor de mensenrechten in voormalige Sovjetstaten.

Zijn voortijdige val als CDA-leider en zijn snelle terugkeer als minister van Buitenlandse Zaken pleiten in het voordeel van De Hoop Scheffer. Hij is sterker dan tevoren uit het dal omhooggekomen en een man van kwaliteit gebleken. Zijn vermogen tegenslagen te verwerken kan hem goed van pas komen als secretaris-generaal van de NAVO. Dat geldt evenzeer voor zijn capaciteit om tegenstellingen te overbruggen. Als secretaris-generaal moet hij het tijdens de Irak-crisis beschadigde vertrouwen tussen de bondgenoten verder herstellen. Eenheid binnen de NAVO is nodig om een andere oorlog, de strijd tegen het terrorisme, succesvol te kunnen voortzetten.

Het NAVO-handboek vermeldt dat de secretaris-generaal wordt gerekruteerd uit de rangen van „ervaren internationale staatslieden.” Hoewel De Hoop Scheffer nog niet lang minister van Buitenlandse Zaken is, heeft hij als voormalig reserveofficier in de Nederlandse luchtmacht en als diplomaat al 25 jaar lang in zijn werk met de NAVO te maken gehad. Zijn ervaring in de diplomatie gaat nog verder en begint eigenlijk al in de wieg. De Hoop Scheffer komt in 1948 ter wereld in een katholiek diplomatengezin. Na zijn studie Nederlands recht in Leiden en een diplomatenopleiding bij het ministerie van Buitenlandse Zaken vertrekt De Hoop Scheffer in 1976 voor twee jaar naar de ambassade in Ghana. Vervolgens werkt hij twee jaar op de Nederlandse ambassade bij de NAVO in Brussel. Dat geeft veel kennis en ervaring die bij NAVO van pas zullen komen. De fanatiek joggende christen-democraat kan lichamelijk ook veel aan. En dat is belangrijk in een energieverslindende functie.